PIOTR MERKS

PODSUMOWANIE DOKONAŃ NAUKOWYCH

 

 

♦ Spis treści

  1. Imię i nazwisko: Piotr Merks (2)
  2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe lub artystyczne – z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej (2)
  3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych lub artystycznych (3)
  4. Omówienie osiągnięć, o którym mowa w art. 219 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2020 r. poz. 85 z późn. zm.). Omówienie to winno dotyczyć merytorycznego ujęcia przedmiotowych osiągnieć, jak i w sposób precyzyjny określać indywidualny wkład w ich powstanie, w przypadku, gdy dane osiągnięcie jest dziełem współautorskim, z uwzględnieniem możliwości wskazywania dorobku z okresu całej kariery zawodowej (4)
  1. Informacja o wykazywaniu się istotną aktywnością naukową albo artystyczną realizowaną w więcej niż jednej uczelni, instytucji naukowej lub instytucji kultury, w szczególności zagranicznej. (24)
  2. Informacja o osiągnięciach dydaktycznych, organizacyjnych oraz popolaryzujacych naukę lub sztukę (39) 
  3. Podsumowanie dorobku naukowego na podstawie analizy bibliometrycznej (42)

 

♦ 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe lub artystyczne – z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej

  • Tytuł magistra farmacji, Akademia Medyczna w Łodzi, Wydział Farmaceutyczny (09.06.2004),
  • Stopień doktora nauk farmaceutycznych, nadany uchwałą Rady Wydziału Farmaceutycznego, Collegium Medicum w Bydgoszczy; tytuł rozprawy doktorskiej: „Zakres i jakość usług farmaceutycznych w opinii pacjentów w Polsce i Wielkiej Brytanii”, promotor: prof. dr hab. n. farm. Małgorzata Sznitowska, Kierownik Katedry i Zakładu Farmacji Stosowanej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, recenzenci: prof. dr hab. farm. Janusz Pluta, dr hab. farm. Agnieszka Skowron (Prof. UJ) (17.09.2017)

♦ 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych lub artystycznych

  • od 10.10.2018 – do chwili obecnej – Adiunkt, Wydział Medyczny. Collegium Medicum, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie; stanowisko: adiunkt
  • od 12.2015 – do chwili obecnej – Piktorex sp. z. o.o. Polska; stanowisko: prezes zarządu
  • 08.2019 – do chwili obecnej – Polska Grupa Farmaceutyczna (PGF), stanowisko: Doradca Zarządu ds. Innowacji i badań naukowych
  • od 2017- do chwili obecnej Sekretarz Generalny w Employed Pharmacist Europe (EPhEU)
  • od 2017 – do chwili obecnej przewodniczący Związków Zawodowych Pracowników Farmacji (ZZPF)
  • od 09.2014 – do 28.02.2021 – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Collegium Medicum w Bydgoszczy. Katedra Technologii Postaci Leku: stanowisko asystent.
  • od 01.2016 – 12.2016 Szpital Św. Ducha w Rawie Mazowieckiej, stanowisko kierownik Działu Farmacji Szpitalnej
  • od 05.2014 – 05.2015 – General Pharmaceutical Council. Eye, Wielka Brytania, stanowisko: Pre-Registration Tutor
  • od 04.2015 – 12.2017 Aegate Holding Ltd. Londyn, Wielka Brytania; stanowisko Dyrektor ds. Rozwoju Biznesu
  • od 2015 – nadal – staż kliniczny w Szpitalu dziecięcym w Ontario, Kanadzie pod opieką: Dr Regis Vaillancourt, Director of the Pharmacy Department; stanowisko: badacz, farmaceuta stażysta
  • od 01.2014 – 04.2015 Aegate Holding Ltd. Londyn, Wielka Brytania; stanowisko Regional Ambassador for Poland
  • od 12.2013 – 1.2016- Synoptis Pharma sp. z o.o.. Warszawa, Polska stanowisko: ekspert
  • od 01.2012 – 12.2014 – Policealne Studium Farmaceutyczne ESAN w Warszawie, stanowisko: wykładowca technologii postaci leku i farmakologii
  • od 01.2011 – 04.2015 OPC Opfarm Consulting Ltd. Londyn, Wielka Brytania, stanowisko: Managing Director
  • od 2005 – 2017 – Praca w brytyjskich aptekach ogólnodostępnych firm: Boots Walgreens USA, Alliance Unichem, Lloyds Pharmacy Ltd, Rowlands Pharmacy Ltd, Numark Ltd, Co-Op Pharmacy ltd.,; stanowiska: Pre-registration Tutor, Consultant Pharmacist, Services Pharmacist, Pharmacy Manager
  • od 01.2010 – 12.2010 – Główny Inspektorat Farmaceutyczny (GIF), Departament Nadzoru, Warszawa; stanowisko urzędnik
  • od 06.2005 – 12.2005 staż: Szpital dziecięcy w Westmead. Sydney, Australii; stanowisko: farmaceuta pre-reg
  • od 06.2004- 12.2004 – Szpital szkoleniowy Pirkanmaa w Tampere, Finlandia Farmaceuta pre-reg

♦ 4. Omówienie osiągnięć

Tytuł osiągnięcia: „Wykorzystanie piktogramów farmaceutycznych w edukacji zdrowotnej i poprawie przestrzegania zasad terapii i bezpieczeństwa starszych dorosłych stosujących leki w terapii krótkoterminowej i przewlekłej.” Osiągnięcie zostało udokumentowane cyklem 4 publikacji oryginalnych opublikowanych w recenzowanych czasopismach (patrz Tabela poniżej). Sumaryczny Impact Factor dla tych publikacji wynosi 7,381, a liczba punktów MNiSW 220.

Lp. Publikacje wchodzące w skład osiągniecia naukowego IF / MNiSW
1. Merks P, Świeczkowski D, Balcerzak M, Drelich E, Białoszewska K, Cwalina N, Krysinski J, Jaguszewski M, Pouliot A, Vaillancourt R. The evaluation of pharmaceutical pictograms among elderly patients in community pharmacy settings – a multicenter pilot study. Patient Prefer Adherence 2018;12:257-266. DOI: 10.2147/PPA.S150113. 2,097 / 70 pkt  
2. Merks P, Świeczkowski D, Balcerzak M, Drelich E, Białoszewska K, Cwalina N, Zdanowski S, Krysiński J, Gromadzka G, Jaguszewski M. Patients’ Perspective And Usefulness Of Pictograms In Short-Term Antibiotic Therapy – Multicenter, Randomized Trial. Patient Prefer Adherence 2019;13:1667-1676. DOI: 10.2147/PPA.S214419. 1,946 / 70 pkt  
3. Merks P, Religioni U, Arciszewska K, Pankiewicz W, Jaguszewski M, Vaillancourt R. Usability testing and satisfaction of „The Patient Access”: A mobile health application for patients with venous thromboembolic disease. A pilot study. Cardiol J. 2020;27(6):891-893. DOI: 10.5603/CJ.a2020.0107. 1,669 / 40pkt
4. Merks P, Świeczkowski D, Balcerzak M, Religioni U, Drelich E, Krysiński J, Hering D, Jaguszewski M. Patient counselling service with the use of pictograms as the example of pharmacist intervention to improving compliance and medicine safety. Cardiol J. DOI: 10.5603/CJ.a2021.0022 1,669 / 40 pkt  
  Łączny IF cyklu publikacji Łączna punktacja MNiSW 7,381 220 pkt

 

 

♦ 5. Wprowadzenie – cel badań i ich uzasadnienie

  Moje zainteresowania badawcze skupiały się wokół projektowania, tworzenia i oceny efektywności narzędzi zwiększających stopień przestrzegania zaleceń terapeutycznych przez pacjentów (ang. compliance lub adhrence), przede wszystkim przez starszych dorosłych. Piktogramy farmaceutyczne, będące graficznymi lub graficzno-tekstowymi oznaczeniami opakowań leków, zawierającymi informacje na temat zasad procesu leczenia, łączą funkcję edukacyjną i behawioralną, czyli informują i przypominają informację. Badania nad piktogramami i ich efektywnością są tematem przewodnim omawianego osiągnięcia naukowego. Jego celem była ocena efektywności zmian zachowań terapeutycznych pacjentów przy zastosowaniu narzędzi używanych w codziennej praktyce aptecznej.   Nawet najlepsze dostępne leki są skuteczne tylko wtedy, gdy pacjenci prawidłowo je stosują. Aktualnie głównym nurtem medycyny jest zwiększanie skuteczności leczenia, natomiast maksymalizacja skuteczności istniejących leków schodzi na margines, choć niekiedy ma równie duży potencjał terapeutyczny. Szacuje się, że co 3. Polak po 65. roku życia ma trudności ze zrozumieniem informacji zdrowotnych. Brak zrozumienia informacji medycznej na różnych poziomach prowadzi do błędów lekowych i mniejszej efektywności terapii, od tej która obserwowana jest w badaniach klinicznych. Aby przezwyciężyć tę przeszkodę niezbędne jest zastosowanie narzędzi upraszczających informację medyczną oraz przypominających o zasadach terapii, co w efekcie może doprowadzić do wyrobienia nawyku stosowania leku. Ma to szczególne znaczenie dla powodzenia terapii długoterminowej. W ramach swojej pracy naukowej projektowałem, walidowałem różnego rodzaju narzędzia informujące na temat stosowania leków i oceniałem w rzeczywistej praktyce farmaceutycznej czy ich użycie zmienia zachowanie pacjentów.  

♦ 5. Zjawisko analfabetyzmu zdrowotnego

  Pojęcie analfabetyzm zdrowotny (ang. health literacy) jest terminem mało znanym. Oznacza on brak umiejętności uzyskiwania informacji i/lub zrozumienia jej w celu wykorzystywania dla utrzymania dobrego stanu zdrowia. Pacjenci obciążeni analfabetyzmem zdrowotnym w ograniczonym stopniu mogą przestrzegać zaleceń terapeutycznych, co wpływa zarówno na skuteczność, jak i bezpieczeństwo terapii. Poziom analfabetyzmu zdrowotnego rośnie z wiekiem, a sposób przekazywania informacji o zdrowiu, chorobie i leczeniu tylko w niewielkim stopniu adresuje potrzeby całego społeczeństwa, czyli zarówno osób biegłych w sprawach zdrowia, jak i nieświadomych zdrowotnie, dla których zarówno dotarcie do informacji, jak i zrozumienie jej są problematyczne. Prawo do otrzymywania informacji zdrowotnych w zrozumiałym dla nas kształcie i formie jest rzadko realizowane w praktyce. Z tego powodu pacjenci bardzo często nie rozumieją przekazywanych im instrukcji i poleceń, np. znajdujących się w wypisie ze szpitala lub w ulotkach leków. Może prowadzić to do wzrostu liczby błędów lekowych popełnianych poza placówkami służby zdrowia. Najbardziej narażone na konsekwencje błędów lekowych spowodowanych ograniczeniem kompetencji zdrowotnych są osoby w wieku podeszłym i znajdujące się w trudnej sytuacji społecznej.  

Droga do wypracowania efektywnych rozwiązań

  Osoby wykonujące zawody medyczne i instytucje opieki zdrowotnej posiadają oczywisty potencjał do zwiększenia poziomu zrozumienia informacji zdrowotnych przez pacjentów. W zakresie przekazywania informacji, indywidualizacja podejścia do pacjenta jest jednak bardzo ograniczona i rzadko bierze pod uwagę ich kompetencje zdrowotne. Ograniczeniem jest oczywiście czas niezbędny, aby zindywidualizować każdą informację. Rodzi to potrzebę stworzenia narzędzi pozwalających na efektywną komunikację bez względu na poziom alfabetyzmu zdrowotnego. Doświadczenia pokazują, że edukacja zdrowotna jako samodzielne działanie ma ograniczony i zwykle krótkotrwały wpływ na poziom przestrzegania zaleceń terapeutycznych. Znacznie skuteczniejsze są interwencje behawioralne, mające na celu zmianę i utrwalenie poprawnych zachowań (Conn i Ruppar, Prev Med. 2017; 99: 269-227). Niezależnie, każde nowe rozwiązanie musi być poddane testom, które pozwolą określić jego uniwersalną wartość i efektywność praktyczną. Ocena taka wymaga przeprowadzenia walidacji narzędzi, obejmującej szeroką ocenę jakości odbioru informacji kierowanych do pacjentów oraz ocenę efektywności zwalidowanych narzędzi w praktyce, czyli ocenę w jakim stopniu zmieniają zachowania pacjentów na lepsze. Starałem się, aby w mojej pracy naukowej, każdy pomysł przeszedł drogę od koncepcji do potwierdzenia efektywności w praktyce. Stało się to możliwe dzięki środkom pozyskanym z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz przy wsparciu partnerów, takich jak Wydział Medyczny Collegium Medicum, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Międzynarodowa Federacja Farmaceutyczna (FIP, franc. Fédération Internationale Pharmaceutique), Farmaceuci Bez Granic (ang. Pharmacists Without Borders), Szpital Dziecięcy Wschodniego Ontario (CHEO, ang. Children’s Hospital of Eastern Ontario) i Polskiej Grupy Farmaceutycznej.  

Walidacja piktogramów farmaceutycznych

  W pierwszej publikacji, z cyklu omawianego osiągniecia naukowego, pt. “The evaluation of pharmaceutical pictograms among elderly patients in community pharmacy settings – a multicenter pilot study” (Merks i wsp., Patient Prefer Adherence 2018; 12: 257-266.), wraz z zespołem badawczym, zająłem się walidacją przygotowanych piktogramów farmaceutycznych. W tym celu przygotowano serię piktogramów farmaceutycznych, który miały zwiększyć poziom zrozumienia informacji oraz zostać zapamiętane przez pacjentów. Były to piktogramy graficzne. Ich walidacja składała się z czterech etapów:

  • odgadywania znaczenia prezentowanych piktogramów,
  • oceny przejrzystości informacji medycznej prezentowanej na piktogramach z jednoczesnym zebraniem informacji zwrotnych dotyczących możliwości poprawy piktogramów,
  • testem oceny kompetencji zdrowotnych,
  • oceną umiejętności przypomnienia prezentowanej wcześniej informacji medycznej.

  W badaniu 50 piktogramów oceniano w grupie 68 osób w wieku ≥65 lat. Osoby rekrutowano spośród pacjentów odwiedzających apteki zapraszając do udziału w 25 minutowym badaniu. Jedynym kryterium wyłączenia było występowanie demencji uniemożliwiającej przeprowadzenie wywiadu. Każdy piktogram był wydrukowany na pojedynczej stronie formatu A4. Wszystkie piktogramy były czarno-białe. Przekątna piktogramu wynosiła 20 cm.   Każdej z osób, który wyraziły zgodę na udział w badaniu, prezentowano 12 losowo wybranych piktogramów. W pierwszej części badania pacjenci byli proszeni o wyobrażenie sobie, że prezentowane piktogramy znajdują się na opakowaniach leków i odgadnięcie ich znaczenia. Następnie, pacjentów informowano o prawidłowym znaczeniu i proszono o ocena na ile spójne jest ono z prezentowanym obrazem. Jeśli oceny były niskie pytano, co zrobić aby piktogram lepiej ilustrował zamierzoną treść. Oceny kompetencji zdrowotnych dokonywano za pomocą testu Newest Vital Sign – UK (NVS-UK) przetłumaczonego i zwalidowanego w języku polskim (NVS-PL) (Rowlands G i wsp., BMC Public Health 2013; 13: 116). Polską wersję testu kompetencji zdrowotnych otrzymano dzięki uprzejmości dr n. hum. Zofii Słońskiej z Zakładu Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Na zakończenie przeprowadzono test przypominania polegający na odtworzeniu przez pacjentów prawidłowego znaczenia prezentowanych im piktogramów. W czasie wszystkich zadań ankieter oceniał prawidłowość udzielanych odpowiedzi. W grupie osób powyżej 65. roku życia, jedynie co trzecia miała satysfakcjonujący poziom kompetencji zdrowotnych. Uzyskany wynik był podobny do tego uzyskanego podczas badań populacyjnych (Słońska i wsp., Anthropological Review 2015; 78(3): 297-307.) i potwierdzający słuszność wyboru populacji, w której prowadzono walidację piktogramów farmaceutycznych. Po 75. roku życia kompetencje zdrowotne pacjentów drastycznie spadały. Jedynie co 10 pacjent w tym wieku kompetencje zdrowotne na satysfakcjonującym poziomie. Zarówno z powodu liczby zażywanych leków, jak i ograniczonych kompetencji zdrowotnych (wysokiego poziomu analfabetyzmu zdrowotnego), starsi dorośli są najważniejszą grupą wymagającą indywidualizacji informacji medycznej. Prowadzone badanie walidacyjne miało charakter adaptacyjny. Już na początku badania zrezygnowaliśmy w walidacji 15 piktogramów, których prawidłowego znaczenia nie potrafiła odgadnąć większość ankietowanych. W trakcie badania dodatkowo zmieniono 10 piktogramów w oparciu o informacje przekazywane przez respondentów. Spośród 35 walidowanych piktogramów 22 osiągnęły próg prawidłowego odgadnięcia przez więcej niż 66% respondentów (próg według standardu ISO 9186 stosowanego dla zapewnienia zrozumiałości informacji graficznych). W przypadku piktogramów, które nie przeszły walidacji, głównymi przyczynami negatywnego wyniku w teście odgadywania znaczenia było użycie symboli przedmiotów, które nie były jednoznaczne, przez co ich interpretacja była błędna. Wszystkie piktogramy pozytywnie przeszły test przypominania. Wyniki badania walidacji piktogramów farmaceutycznych pokazały, że nie wszystkie pomysły okażą się skuteczne w praktyce i z części należy zrezygnować. Ważne jest słuchanie przyszłych użytkowników, którzy mogą przekazać cenne rady dotyczące projektowanych narzędzi. Większość piktogramów przeszła walidację i mogła być stosowana w praktyce. Przedtem jednak, w celu poprawy wprowadzono pewne modyfikacje mieszczące się w zakresie dopuszczalnych adaptacji:

  • Wszystkim piktogramom powinien towarzyszyć wyjaśniający tekst. Tekst ułatwi zrozumienie piktogramu w razie wątpliwości. Dobre wyniki w teście przypominania znaczenia wcześniej widzianych piktogramów mogą oznaczać, że w trakcie używania sam obraz będzie przywoływał daną informację medyczną.
  • Usunięto z piktogramów okrągłe ramki ponieważ przypominają one znaki zakazu. Z tego powodu piktogramy mogą być odczytywane odwrotnie do ich znaczenia. Obramowanie może pozostać jedynie w piktogramach ostrzegawczych, a pozostałe, informacyjne powinny być na gładkim tle.
  • Piktogramy powinny kolorowe. Dzięki temu bardziej będą zwracały uwagę, a niektóre elementy mogą być lepiej odzwierciedlone (np. kolor przedmiotów pozwalający na ich łatwiejszą identyfikację).

  Zwalidowane piktogramy farmaceutyczne, które poprawiono w sposób opisany na łamach Patient Prefer Adherence 2018; 12: 257-266 zostały wykorzystane podczas kolejnych projektów badawczych oceniających i efektywność kliniczną w praktyce aptecznej.  

Piktogramy farmaceutyczne w terapii krótkoterminowej

  Wyniki pierwszego z badań efektywności praktycznej opublikowano w Patient Prefer Adherence 2019; 13: 1667-1676. W pracy pt. „Patients’ Perspective And Usefulness Of Pictograms In Short-Term Antibiotic Therapy – Multicenter, Randomized Trial” przeprowadzono ocenę efektywności stosowania piktogramów farmaceutycznych w krótkoterminowej terapii antybiotykiem. Za podstawową przyczynę braku realizacji prawidłowego schematu leczenia uważa się zapominanie. Najczęściej popełnianymi błędami w przypadku antybiotykoterapii jest pomijanie przez pacjentów dawek, a także nie kończenie zaleconej terapii. Niewłaściwe stosowanie antybiotyków prowadzi do selekcji opornych drobnoustrojów, nosicielstwa patogenów, nawrotu choroby lub utrzymywania się przewlekłego procesu zapalnego, a także narażenie pacjenta i płatnika na dodatkowe koszty. Istnieje wiele inicjatyw mających na celu racjonalizację stosowania antybiotykoterapii, m.in. Polityka Lekowa Państwa 2018 – 2022 oraz Narodowy Program Ochrony Antybiotyków. Cel oceny wpływu stosowania piktogramów farmaceutycznych na terapeutyczne zachowanie pacjentów w przebiegu antybiotykoterapii wpisuje się w cele krajowych programów. W badaniu uczestniczyli pacjenci zgłaszający się po zakup w aptece antybiotyku zawierającego w składzie amoksycylinę w postaci tabletek lub kapsułek i mieli zalecenie stosowania leku w dwóch dawkach podzielonych przez określoną liczbę dni. Apteki (n=64) zrandomizowano (1:1) do dwóch grup: stosujących piktogramy (tj. naklejające je na opakowania leku) oraz wydających leki wg swojej standardowej praktyki, stanowiących grupę kontrolną.   Badanie polegało na przeprowadzeniu z pacjentem dwóch wywiadów: wstępnego (wywiad 1.) w dniu realizacji w aptece recepty na antybiotyk i ponownego kontaktu z pacjentem po 7-20 dniach (wywiad 2.). Wywiad 2. mógł być wykonany w aptece lub telefonicznie, jeśli pacjent wyraził zgodę na tę formę kontaktu. Termin przeprowadzenia wywiadu 2. był uzależniony od długości trwania antybiotykoterapii u pacjentów i przypadał na dzień po zażyciu przez pacjenta ostatniej dawki antybiotyku, który został wyliczony na podstawie informacji umieszczonej na recepcie. W badaniu zostały wykorzystane trzy piktogramy graficzno-tekstowe przedstawione (Rycina 1):

  • przyjmij tabletkę rano,
  • przyjmij tabletkę wieczorem,
  • zużyj do ostatniej tabletki.

  Rycina 1. Piktogramy farmaceutyczne stosowane na opakowaniach leków z amoksycyliną   Apteki niezależnie od grupy, do której należały miały te same kwestionariusze wywiadu na podstawie których oceniano sposób zachowania terapeutycznego pacjentów. Punktami końcowymi badania były:

  • zużycie przez badanego całego opakowania leku,
  • stosowanie każdego dnia, dwa razy na dobę przepisanej dawki leku,
  • ocena informacji otrzymanej przez pacjenta w aptece na temat sposobu stosowania leku.

  W badaniu wzięło udział 235 pacjentów, a analizowano dane pochodzące od 199 pacjentów. Najczęstszą przyczyną wykluczenia z analizy był brak 2. wywiadu.   Porównując praktyczną użyteczność piktogramów farmaceutycznych w dwóch grupach wzięto pod uwagę następujące parametry: ukończenie cyklu antybiotykoterapii, regularność zażywania leku oraz ocenę przez pacjentów użyteczności otrzymanej informacji. W grupie kontrolnej 86 pacjentów (84,3%) deklarowało ustąpienie objawów, które były powodem stosowania antybiotyku. 85 pacjentów (83,3%) zadeklarowało, że zakończyło zalecony cykl terapii wykorzystując całe opakowanie wydanego leku. W grupie badanej 89 pacjentów (91,7%) zadeklarowało, że objawy chorobowe ustąpiły, a 13,4% przerwało terapię zanim wykorzystało cało opakowanie leku (n=13). Powody przerwania terapii u pacjentów grupy kontrolnej i badanej przedstawiono w tabeli 1.   Tabela 1. Powody przerwania terapii deklarowane przez pacjentów z grup kontrolnej i badanej.

Powody przerwania terapii Grupa kontrolna# N=17 Grupa badana# N=13
objawy choroby ustąpiły po kilku dniach i przerwałem/-łam terapię, n (%) 7 (41,2%) 7 (53,8%)
zachowałem/-am część leku na następną kurację, n (%) 2 (11,8%) 2 (15,4%)
wystąpiło działanie niepożądane i przerwałem/-am terapię, n (%) 7 (41,2%) 3 (23,1%)
wciąż jestem w trakcie terapii, n (%) 0 1 (7,7%)
inny dowolny powód, n (%) 0 0
brak odpowiedzi, n (%) 2 (11,8%) 0

# – pacjent mógł wskazać więcej niż jeden powód przerwania terapii   Wielkość pacjentów (46,6%) spośród przerywających terapię robiła to z powodu ustąpienia objawów choroby.   Kolejnym ocenianym parametrem była regularność zażywania leku. W grupie, gdzie wydawano pacjentom antybiotyk z wykorzystaniem standardowej praktyki aptecznej 81,3% (n=83) badanych zadeklarowało, że zawsze brali lek dwa razy dzienne. 16,6% pacjentów (n=17) wskazało, że zazwyczaj brali lek dwa razy w ciągu dnia. Dwóch (1,9%) wskazało, że tylko czasami stosowali lek dwa razy dziennie. W grupie, gdzie wykorzystano piktogramy 80,4% pacjentów (n =78) zawsze brało lek dwa razy dziennie, a co około piąty pacjent (18,5%; n = 18) deklarował, że zwykle brał lek dwa razy dziennie. Jeden badany w tej grupie (1,0%) określił, że tylko czasami stosował się do zaleceń lekarskich. Ostatnim badanym parametrem była ocena przez pacjentów użyteczności informacji medycznej na temat stosowania leku, jaką otrzymał w aptece. Oceny dokonywano w 10-stopniowej skali według metodologii NPS (ang. Net Promoter Score). Obliczając różnicę między odsetkiem orędowników i krytyków otrzymanej informacji medycznej uzyskano NPS dla aptek w grupie eksperymentalnej i kontrolnej:

  • standardowa praktyka apteczna + piktogramy: 71,3%,
  • standardowa praktyka apteczna: 51,5%,

Analiza statystyczna wykazała, że odsetki pacjentów kończących cykl antybiotykoterapii zużywając całe opakowanie leku oraz zawsze stosujący się do stosowania leku dwa razy dziennie w obu grupach badanych są podobne (różnice nieistotne statystycznie). W przypadku pacjentów pozytywnie oceniających otrzymywanej informację medyczną było ich istotnie statystycznie więcej w grupie otrzymujących piktogramy (76,6%) niż w grupie, w której piktogramy nie były stosowane (61,6%) (OR = 2,02 95%CI: 1,09-3,81, P = 0,0239).   Przestrzeganie zasad prawidłowego stosowania antybiotyków jest procesem, na którego wpływ ma wiele czynników: edukacja pacjenta, odpowiednie przekazanie informacji przez lekarza, cena przepisanego leku, długość trwania terapii, liczba dawek w ciągu dnia, forma antybiotyku dogodna dla pacjenta, brak efektów niepożądanych, pamiętanie o przyjmowaniu leku. Błędami ze strony pacjentów, które najczęściej popełniają w przebiegu antybiotykoterapii są: niewykupienie recepty, nierozpoczęcie terapii, opóźnienie przyjęcia pierwszej dawki, niezamierzone lub świadome pomijanie pojedynczych dawek, nieprzestrzeganie częstości zażywania leku w ciągu dnia, dokonywanie zmian w odstępach czasowych pomiędzy dawkami, okresowe zwiększanie dawek oraz przedwczesne kończenie terapii. Głównym celem wprowadzenia interwencji farmaceutycznej w postaci użycia piktogramów farmaceutycznych było wyeliminowanie lub ograniczenie wystąpienia problemów związanych z zapominaniem i nieregularnym braniem leku oraz przedwczesnym zakończeniem terapii. Piktogramy na opakowaniu zapewniły ponadto widoczność informacji o stosowaniu leku i przypominanie jej przez cały czas trwania terapii, o ile lek pozostawał w oryginalnym opakowaniu. Piktogram informował pacjenta zarówno o godzinie przyjęcia leku, jak i jego ilości oraz konieczności zużycia całego opakowania leku. Liczba cykli antybiotykoterapii zakończonych zużyciem całego opakowania leku była wysoka i sięgała ponad 80% w obu grupach badanych. Podobny odsetek pacjentów deklarował zakończenie cyklu terapii we Francji i w Belgii (82%) (Pechère. Clin Infect Dis 2001; 33 (Suppl_3):S170-S173). Świadczy to o stosunkowo wysokiej edukacji pacjentów pod względem zasad używania antybiotyków również w Polsce. Zastosowanie piktogramów farmaceutycznych w niewielkim stopniu wpłynęło na poprawę odsetka zakończonych antybiotykoterapii w porównaniu do standardowej praktyki aptecznej (3,3% różnica na korzyść pacjentów, którzy otrzymali piktogramy). Odsetki pacjentów deklarujących pełne przestrzeganie zasad terapii w obu grupach badanych były podobne, a różnica zaniedbywalna. Wprowadzenie każdej innowacji niesie ryzyko braku akceptacji ze strony użytkowników. W aptekach, gdzie wykorzystano piktogramy ocena jakości otrzymanej informacji medycznej była oceniana wyżej, niż tam gdzie farmaceuci udzielali jedynie informacji o stosowaniu leku wykorzystując dotychczasową praktykę. Świadczy to o pozytywnym przyjęciu piktogramów farmaceutycznych przez użytkowników. Samo użycie piktogramów jakoby wymusza na pacjencie przekazanie lub powtórzenie istotnych informacji dotyczących stosowania leku. Piktogramy natomiast powtarzają tę informację i przypominają ją w trakcie terapii. Przeprowadzone badanie nie wykazało jednak, aby piktogramy w istotnie statystycznie sposób zmieniały zachowanie pacjentów, jeśli chodzi o stosowanie terapii krótkoterminowej. W kolejnym projekcie naukowym, posługując się podobnymi metodami badawczymi, oceniono w jakim stopniu piktogramy są w stanie zmienić zachowanie pacjentów stosujących leki w terapii chorób przewlekłych.  

Piktogramy farmaceutyczne w terapii chorób przewlekłych

  W publikacji pt. „Patient counselling service with the use of pictograms as the example of pharmacist intervention to improving compliance and medicine safety” (Merks i wsp., Cardiol J 2021; doi: 10.5603/CJ.a2021.0022) wraz z zespołem, wykazaliśmy skuteczność piktogramów farmaceutycznych w zmianie zachowania chorych leczących się z powodu chorób przewlekłych, głównie nadciśnienia tętniczego. Podstawą leczenia nadciśnienia tętniczego jest modyfikacja stylu życia i prawidłowa farmakoterapia. Prawidłowość przebiegu obydwu tych procesów jest w dużej mierze zależna od pacjenta. Zaordynowanie przez lekarza odpowiedniego leku nie jest wystarczające, aby osiągnąć dobre wyniki leczenia nadciśnienia, należy go jeszcze prawidłowo stosować. Według Światowej Organizacji Zdrowia niska adherencja jest główną przyczyną niekontrolowanego ciśnienia krwi. Szacuje się, że ponad połowa leczonych nie zażywa leków zgodnie ze wskazówkami lekarza (Adherence to long term therapies: Evidence for action. WHO: Genewa; 2003). Problem ten szczególnie dotyczy ludzi w wieku podeszłym. Najczęściej wymienianymi przyczynami jest zapominanie, inne ważniejsze sprawy do załatwienia, świadome opuszczanie dawki, przyczyny emocjonalne. Powikłania bagatelizowanego lub nieprawidłowo leczonego nadciśnienia dotyczą wielu narządów: mózgu, serca, naczyń krwionośnych, nerek oraz oczu. Dotychczas pojawiło się wiele propozycji rozwiązań problemu braku adherencji u pacjentów z nadciśnieniem. Należą do nich m.in.: lepsza edukacja pacjenta, uproszczenie schematu farmakoterapii (podawanie leków raz na dobę, stosowanie leków łączonych), zwiększanie częstości wizyt lekarskich, systematyczna ocena objawów wskazujących na niedostateczny stopień współpracy. Farmaceuta, to specjalista i najłatwiej dostępny profesjonalista ochrony zdrowia, który może edukować pacjenta na temat farmakoterapii i monitorowania jej poprawności. Farmaceuta w trakcie wydawania leku powinien przekazać pacjentowi stosowne informacje medyczne dotyczące terapii. Piktogramy służą zarówno przekazaniu tych informacji jak i ciągłemu przypominaniu jej w celu utrwalenia właściwego sposobu stosowania leku. W badaniu praktycznej użyteczności piktogramów farmaceutycznych analizowano, czy pacjenci, u których standardowa praktyka apteczna wspomagana jest przez wykorzystanie piktogramów graficzno-tekstowych zmieniają swoje zachowanie terapeutyczne w porównaniu do pacjentów, którzy otrzymują lek wg codziennej praktyki aptecznej. W badaniu wzięli udział pacjenci stosujący preparaty metoprololu o przedłużonym uwalnianiu stosowanym w terapii przewlekłych chorób naczyniowo-sercowych. Były to osoby dorosłe, którym zalecona stosowanie leku raz dziennie co najmniej 3 miesiące przed włączeniem do badania. Grupa pacjentów uczestnicząca w badaniu w aptekach wydających leki wg standardowej praktyki stanowiła grupę kontrolną, natomiast pacjenci otrzymujący na opakowaniach metoprololu piktogramy byli grupą badaną. W badaniu wzięło udział 56 aptek, w których zrekrutowano do udziału w badaniu 221 pacjentów.   Podobnie jak we wcześniej opisanym projekcie, schemat badania obejmował przeprowadzenie dwóch wywiadów. Wywiad wstępny (wywiad 1.) był przeprowadzany w dniu realizacji w aptece recepty na metoprolol o przedłużonym uwalnianiu. Wywiad następczy (wywiad 2.) był wykonywany po ok. 28 dniach od wywiadu 1. Wywiad 2. mógł być przeprowadzony w aptece lub telefonicznie, jeśli pacjent wyraził zgodę na tę formę kontaktu. W badaniu zostały wykorzystane trzy piktogramy graficzno-tekstowe przedstawione na Rycinie 2.:

  • przyjmij tabletkę rano,
  • nie rozdrabniaj/ nie krusz tabletki,
  • tabletkę popij wodą.

  Apteki niezależnie od grupy, do której należały miały te same kwestionariusze wywiadu 1. Wywiad 2. w grupie z piktogramami zawierał o dwa pytania więcej niż w grupie, gdzie badanie przeprowadzono z wykorzystaniem praktyki aptecznej. Pytania dotyczące przyjmowania leku oraz trudności w jego stosowaniu zostały opracowane w oparciu o Brief Medication Questionnaire (BMQ) (Svarstad i wsp., Patient Educ Couns 1999; 37: 113-124) (Tabela 2). Wszystkie dotyczyły okresu 7 dni poprzedzających wywiad.   Rycina 2. Piktogramy graficzno-tekstowe wykorzystane w badaniu wpływu piktogramów farmaceutycznych na adherencję terapeutyczna u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym   Głównymi punktami końcowymi oceny praktycznej użyteczności piktogramów badania było uzyskanie poprawy w zakresie:

  • zażywania dawek leku,
  • kruszenia tabletek,
  • popijania zażywanych tabletek.

  Ponadto w badaniu oceniano takie parametry jak: liczbę dawek jednorazowych w ciągu dnia, liczbę tabletek przyjmowanych w ciągu dnia oraz porę przyjmowania dawki leku. Zmiany w zakresie tych parametrów były dodatkowymi punktami końcowymi. Tabela 2 prezentuje sposób w jaki analizowano dane. Ze względu na deklaratywny charakter informacji przekazywanej przez pacjentów zastosowano konserwatywne podejście, według którego tylko całkowite przestrzeganie zasad terapii było uważane za uzyskanie adherencji terapeutycznej. Nawet najmniejsze odstępstwo od zasad terapii lub brak deklaracji powodowały, że zachowanie było określone jako brak adherencji terapeutycznej.   Do grupy pacjentów, u których następowała poprawa byli zaliczani ci, u których odnotowano zmianę w ocenie danego parametru z częściowej lub braku adherencji na całkowitą adherencję. Badani, u których adherencja zmieniała się z całkowitej na częściową lub jej brak klasyfikowano jako tych, u których nastąpiło pogorszenie. W przypadku pozostałych zmian wariantów odpowiedzi pacjentów klasyfikowano do grup, w których nie nastąpiły zmiany. W celu oceny jakości informacji medycznej na temat stosowania leku otrzymanej w aptece zaadaptowano metodykę net promotor score (NPS) pozwalającą na ocenę proporcji orędowników i krytyków otrzymanej informacji.       Tabela 2. Pytania i klasyfikacja odpowiedzi udzielanych przez pacjentów

Pytanie badawcze Odpowiedź             oznaczająca całkowitą adherencję Odpowiedź oznaczająca częściową lub brak adherencji
Przez ile dni brał Pan/-i ten lek w ciągu ostatniego tygodnia? 7 dni 0 – nie stosowałem odpowiedzi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, dzień/dni, nie wiem/ nie pamiętam
Zwykle, jak często w ciągu dnia przyjmował Pan/-i ten lek w ostatnich 7 dniach? raz dziennie dwa razy dziennie, trzy razy dziennie, różnie, nie pamiętam
Ile tabletek Pan/-i zwykle stosował Pan/-i jednorazowo w ostatnich 7 dniach? 1 tabletkę pół tabletki, 2 tabletki, 3 tabletki, różnie, nie wiem/ nie pamiętam
Ile razy zdarzyło się Panu/-i zapomnieć zażyć lek w ostatnich 7 dniach? 0 – nigdy odpowiedzi: raz, 2, 3, 4, 5, 6, 7 razy, nie wiem/nie pamiętam
Czy zdarzyło się Panu/-i kruszyć lub       rozgryzać tabletki w ostatnich 7 dniach? nie tak, nie wiem/ nie pamiętam
Jak często popijał/-a Pan/-i lek wodą w ostatnich 7 dniach? zawsze zwykle, czasami nigdy, nie wiem/ nie pamiętam
O jakiej porze dnia zwykle stosował Pan/-i lek w ostatnich 7 dniach? rano około południa, po popołudniu, wieczorem, różnie, nie wiem/ nie pamiętam

  W badaniu wzięło udział 253 pacjentów, a analizowano dane pochodzące od 117 pacjentów w grupie standardowej praktyki aptecznej (grupa kontrolna) oraz 104 pacjentów w grupie praktyki z piktogramami (grupa badana). Najczęstszymi powodami wyłączenia pacjentów z analizy były brak 2. wywiadu oraz niekompletne dane uzyskane podczas 1. wywiadu. Średnia wieku pacjentów wyniosła 65,2 lata. Większość badanych stanowiły kobiety 59,7% (n=132). W trakcie wywiadu 1. pytano pacjentów o główny powód stosowania metoprololu. Ponad połowa pacjentów jako przyczynę podało nadciśnienie tętnicze. Co trzeci pacjent wskazał zaburzenia rytmu serca. Zdecydowanie mniej ankietowanych zażywało metoprolol w celach profilaktycznych po przebytym zawale serca lub w leczeniu dławicy piersiowej. Około połowa pacjentów stosowała złożone schemat terapii z użyciem 5 lub więcej leków. W wywiadzie 1. liczba pacjentów, którzy zadeklarowali występowanie co najmniej jednego problemu adherencji terapeutycznej metoprololu wyniosła 63,2% w grupie kontrolnej i 67,3% w grupie badanej. Na zakończenie obserwacji, odsetek pacjentów z co najmniej jednym problemem adherencji terapeutycznej pozostał na stałym poziomie w grupie kontrolnej i zmniejszył się do 55,8% w grupie badanej. Rycina 2 przedstawia odsetki pacjentów, którzy w grupach piktogramów farmaceutycznej i standardowej praktyki aptecznej przestrzegali zasad terapii w aspektach ocenianych w badaniu. W grupie stosującej piktogramy farmaceutyczne zaobserwowano zwiększenie odsetka osób przestrzegających zasad we wszystkich ocenianych wymiarach (Rycina 2). Rycina 2. Odsetki pacjentów przestrzegających zaleceń terapeutycznych w każdej z ocenianych domen w grupach badanej i kontrolnej podczas okresu odniesienia (wizyta 1.) i po 1-miesięcznej obserwacji (wizyta 2.)   W grupie pacjentów, którzy stosowali leki z naklejonymi na opakowanie piktogramami nastąpiła większa poprawa w regularności zażywania leku niż w przypadku pacjentów, u których nie zastosowano piktogramów. Procent pacjentów, którzy nie pominęli żadnej tabletki wzrósł z 67,3% do 88,5% (P < 0,0001). Dla porównania w grupie, gdzie wydano lek z zastosowaniem standardowej praktyki aptecznej nastąpił niewielki wzrost odsetka chorych, którzy zadeklarowali przyjęcie wszystkich dawek leku (Rycina 2). W grupie pacjentów, którzy otrzymali piktogramy odsetek pacjentów, którzy nie kruszyli i nie rozdrabniali tabletek przed przyjęciem wzrósł z 81,7% do 98,1% (P = 0,004). W grupie standardowej praktyki aptecznej nie uległ on zmianie (P = 0,647). Podobną tendencję zauważono w przypadku oceny popijania tabletek. W grupie badanej procent pacjentów, którzy zadeklarowali wykonywanie tej czynności przy każdorazowym zażywaniu tabletki z metoprololem wzrosła z 45,2% do 52,9% (P = 0,322). Wśród pacjentów, u których nie zastosowano piktogramów farmaceutycznych nastąpiło pogorszenie (P = 0,121) (Rycina 2). W badaniu oceniono również wpływ wykorzystania piktogramów farmaceutycznych w procesie dyspensacji produktów leczniczych na: zażywanie leku o stałej porze dnia, stosowanie odpowiedniej liczby tabletek oraz stosowanie pojedynczej dawki w ciągu dnia. W każdym z wymienionych zakresów odsetek pacjentów, którzy odnotowali poprawę był wyższy w grupie badanej w porównaniu z grupą kontrolną (P < 0,02) (Rycina 2).   Miara satysfakcji z informacji medycznej na temat stosowania leku otrzymanej w aptece, Net Promotor Score (NPS), była wyższa dla aptek dla aptek stosujących piktogramy (90,4%), niż w aptekach postępujących wg swojej standardowej praktyki (75,2%).   Sukces terapeutyczny terapii nadciśnienia i innych schorzeń kardiologicznych zależy nie tylko od prawidłowo dobranego leków i dawek, ale także od przestrzegania zasad leczenia przez pacjenta. Celem opisywanego badania było wykazanie, że informacje przypominające w formie piktogramów farmaceutycznych naklejonych w sposób trwały na opakowanie przyczynią się do wyeliminowania błędów związanych z myleniem pory dnia, zapominaniem zażycia leku i nieprawidłowym sposobem zażywania metoprololu o przedłużonym uwalnianiu, na które składały się rozgryzanie/ kruszenie tabletki oraz niepopijanie wodą. Metoprolol o przedłużonym uwalnianiu jest dawkowany raz na dobę. Nieprzestrzeganie tego zalecenia przez pacjenta może być przyczyną błędu lekowego prowadzącego do przedawkowania i nasilenia się działań niepożądanych i toksyczności. Przyjmowanie leku o przedłużonym uwalnianiu wymaga od pacjentów specyficznego postępowania, o czym są informowani przez lekarza i farmaceutę, ale bardzo często o tym zapominają. W wywiadzie 1. w obydwu grupach pacjenci, którzy kruszyli/ rozgryzali tabletkę stanowili 11,76% badanej populacji, a ci, którzy popijali lek wodą jedynie sporadycznie to 41,62% wszystkich ankietowanych. Jest to dowód na to, że mimo edukacji pacjenta ze strony zarówno lekarza, jak i farmaceuty problem występuje. Nieprzestrzeganie tych zaleceń wpływa na kinetykę uwalniania substancji leczniczej, co prowadzi do nieprzewidywanych zmian i w konsekwencji braku założonego efektu terapeutycznego. Piktogramy należą do strategii techniczno-behawioralnych dążących do przekazania informacji medycznej i utrwalenia jej przez ciągłe przypominanie o właściwym sposobie stosowania leku. Wyniki badania pokazały, że piktogramy są narzędziem, które wyraźnie przyczynia się do poprawy przestrzegania zasad prawidłowego stosowania metoprololu. Pacjenci otrzymujący piktogramy w aptece znacznie częściej zmieniali swoje złe nawyki dotyczące omijania dawek, kruszenia tabletek, niepopijania leku i przyjmowania go o różnych porach w ciągu dnia w porównaniu do pacjentów, którzy otrzymywali lek zgodnie z codzienną praktyką apteczną. Piktogramy w największym stopniu wpłynęły na poprawę zachowania pacjentów dotyczącego kruszenia tabletek. Wszyscy pacjenci, którzy przed otrzymaniem piktogramów deklarowali, że zdarzyło im się ostatnio kruszyć lub rozdrabniać tabelki przestali to robić. Użycie piktogramów farmaceutycznych w dużym stopniu wpłynęło na zmniejszenie liczby omijanych dawek. Aż 88,24% pacjentów osiągnęło pełną adherencję terapeutyczną w zakresie nieomijania pojedynczych dawek leku w grupie otrzymującej piktogramy. Dla porównania w grupie bez piktogramów poprawa dotyczyła 65,3% pacjentów. Ogólna liczba pojedynczych odchyleń od pełnej adherencji terapeutycznej dotyczących 6 domen stosowania metoprololu zwiększyła się w grupie kontrolnej o 38%, a w grupie badanej zmniejszyła o 27%. Warto dodać, że wyniki te uzyskano stosując konserwatywne podejście do uzyskiwanych danych, gdzie założono, że osiągniecie jedynie pełnej adherencji deklarowanej przez pacjenta jest wyznacznikiem poprawy. Sama zmiana adherencji z poziomu całkowitego braku adherencji na jedynie częściową adherencję nie była uznawana za poprawę. Warto zauważyć również, że sama idea użycia na opakowaniu leku graficznych informacji na temat zasad używania leku została przez pacjentów bardzo pozytywnie oceniona. Jest to dobra prognoza na przyszłość dla tego typu narzędzi mających przysłużyć się do podniesienia adherencji wśród pacjentów leczących się kardiologicznie. Nie tylko wpływa na lepsze osiągnięcie efektów terapeutycznych, ale również jest mile widziana i pomocna dla pacjentów, którzy stanowią grupę docelową dla tego produktu.  

Rozwiązania mobilne – aplikacja Bliżej Pacjenta

  W ostatniej pracy omawianego cyklu pt. “Usability testing and satisfaction of „The Patient Access”: A mobile health application for patients with venous thromboembolic disease. A pilot study” opublikowanej w czasopiśmie Cardiology Joural (Merks. i wsp., Cardiol J 2020; 27(6): 891-893) wspólnie z zespołem technicznym przygotowaliśmy aplikację mobilną o nazwie „Bliżej Pacjenta”, której celem było wsparcie pacjentów stosujących leki przeciwzakrzepowe. Aplikacja mobilna Bliżej Pacjenta, to narzędzie dla pacjentów stosujących wiele leków, włączając te wydawane bez recepty. Prawidłowe stosowanie terapii, zwłaszcza wielolekowej, jest wyzwaniem dla wielu chorych i często wymaga wsparcia innych osób. Problemy lekowe towarzyszące polipragmazji mogą dodatkowo ograniczyć skuteczność leczenia, nasilić toksyczność oraz wydłużyć proces leczenia. Aplikacja Bliżej Pacjenta dysponuje listą wszystkich leków dostępnych w kraju. Informacja na temat leków stosowanych przez pacjenta jest prezentowana za pomocą graficzno-tekstowych piktogramów farmaceutycznych. Pacjent ma dostęp do uporządkowanej informacji na temat stosowania każdego ze swoich leków. Dodatkowy panel służy przypominaniu i monitorowaniu regularności stosowania leków. Zapis historii stosowania leków może być udostępniony farmaceucie i lekarzowi, czym wspiera prowadzenie opieki farmaceutycznej lub medycznej. Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (ŻChZZ) stanowi istotny problem medycyny i zdrowia publicznego. Jest to trzecia najbardziej powszechna choroba układu sercowo-naczyniowego po chorobie niedokrwiennej serca i udarze niedokrwiennym. W Polsce na tę chorobę zapada rocznie około 56 tys. osób. ŻChZZ obejmuje zakrzepicę żył głębokich (ZŻG) i zatorowość płucną (ZP), uznawane za najczęstsze przyczyny zgonów, którym można zapobiegać. Sytuacja demograficzna społeczeństwa powoduje, że możemy spodziewać się wzrostu liczy zachorowań na ŻChZZ w przyszłości. U około połowy pacjentów objawowa, nieleczona ŻChZZ powoduje zatorowość płucną, która w 10% przypadków kończy się nagłą śmiercią.   Praktycznym rozwiązaniem dla niektórych pacjentów, zwłaszcza tych kompetentnych cyfrowo, są rozmaite technologie mobilnego zdrowia, tzw. m-Zdrowie. m-Zdrowie to segment e-Zdrowia, który definiuje się jako wykorzystanie urządzeń przenośnych i technologii komunikacyjnych (np. telefonów komórkowych, sensorów stanu organizmu) w usługach i informacjach związanych ze zdrowiem. Wszechobecność urządzeń mobilnych umożliwia poprawę wyników leczenia poprzez dostarczanie najnowocześniejszym usługom zdrowotnym technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Szacuje się, że około 20% użytkowników smartfonów instaluje aplikacje związane ze zdrowiem. Chociaż ze smartfonów korzystają w większości ludzie młodzi, dynamiczny wzrost łącznej liczby osób korzystających ze smartfonów oraz częstotliwość korzystania z nich obserwuje się we wszystkich grupach wiekowych, również wśród osób powyżej 65. roku życia (Saxon LA. Circ Arrhythm Electrophysiol. 2016;9(2):e002477). To właśnie w przypadku osób starszych aplikacje mają szczególne znaczenie ponieważ umożliwiają zdalny monitoring pacjentów i szybką reakcję w razie potrzeby. Poza wspieraniem w przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych i przypominaniem pacjentom o zażywaniu leków, aplikacje mobilne mogą pełnić funkcje edukacyjne i monitorujące. Edukacyjne walory m-Zdrowia nie są jeszcze jednak w pełni wykorzystywane. Podobnie jest z dostępnymi na rynku aplikacjami, które w niewielkim stopniu wykorzystują możliwość monitorowania pacjentów przez personel medyczny. Informacje dotyczące przestrzegania zaleceń lekarskich przez pacjentów oraz rekomendacje wysyłane do specjalistów skutkują większym zaangażowaniem pacjentów i lepszym przestrzeganiem zaleceń lekarskich, co może być szczególnie istotne w przypadku osób przewlekle chorych Aplikacja Bliżej Pacjenta wspiera właściwe i bezpieczne stosowanie leków przez pacjentów z ŻChZZ. Wyświetla ona wszystkie informacje dotyczące leków w formie pisemnej i piktogramów. Posiada również funkcję przypominania o zażyciu leków i stanowi kompendium wiedzy na temat ŻChZZ. Celem działania aplikacji jest zwiększenie szansy na to, że pacjent przyjmie leki zgodnie z zaleceniami lekarza. Jednak podobnie jak w przypadku piktogramów farmaceutycznych, szerokie udostępnienie aplikacji powinny poprzedzić testy walidacyjne i praktyczne. Celem przeprowadzonego badania była ocena funkcjonalności i użyteczności aplikacji mobilnej Bliżej Pacjenta. Głównymi punktami końcowymi badania były:

  • ocena poziomu satysfakcji pacjentów z korzystania z aplikacji mobilnej Bliżej Pacjenta,
  • zebranie uwag i rekomendacji dotyczących narzędzia.

    Test prototypu aplikacji obejmował ocenę jego użyteczności. Do uczestnictwa w badaniu zaproszono osoby przyjmujące antykoagulanty. Główną grupę docelową aplikacji w jej obecnym kształcie stanowią osoby dorosłe cierpiące na zakrzepicę. Umożliwiono docelowym użytkownikom dokładne poznanie aplikacji i sformułowanie wniosków dotyczących zarówno prototypu, jak i rad co do końcowego kształtu narzędzia. Użytkownicy musieli wykonać zadania polegające na zeskanowaniu opakowania leku, określeniu jego dawki i ustawieniu przypomnienia o zażyciu kolejnej dawki. Do zbadania aplikacji „Bliżej Pacjenta” wykorzystano metodę jakościową i ilościową. Wszyscy testerzy odpowiadali na pytania zawarte w kwestionariuszu Skali Użyteczności Systemu (SUS, ang. System Usability Scale) dotyczące łatwości używania i ogólnej oceny aplikacji. SUS składa się z dziesięciu elementów subiektywnej oceny użyteczności (Tabela 3). Uczestnicy przypisują punkty do poszczególnych stwierdzeń (wg 5-stopniowej skali Likerta), określając, w jakim stopniu zgadzają się z danym stwierdzeniem, gdzie 1 oznacza zdecydowanie się nie zgadzam, a 5 – zdecydowanie się zgadzam. Kwestionariusz SUS charakteryzuje dobra trafność fasadowa, która odnosi się do sposobu postrzegania narzędzia przez respondentów jego adekwatności do celu, jaki powinien realizować, oraz wysokiej rzetelności (Alfa Cronbacha 0,91) (Bangor A, i wsp., Journal of Usability Studies 2009; 4(3): 114–123).   W badaniu wzięło udział 12 kobiet i 4 mężczyzn. Średni wiek respondentów wynosił 64,4 lata. Ponad 30% pacjentów stanowiły osoby powyżej 70. roku życia. Respondenci posiadali wykształcenie wyższe (81,25%) lub średnie (18,75%). Respondentami byli głównie mieszkańcy miast (75%).   W trakcie oceny jakościowej 5 osób wskazało, że nie korzysta z aplikacji na telefon, więc nie wiedzą, czy będą używać aplikacji „Bliżej Pacjenta”. Takie odpowiedzi przeważały w grupie najstarszych uczestników, którzy podkreślili, że są „za starzy, aby korzystać z aplikacji”, wskazali, że wolą zapisywać informacje na kartce, lub przyznali, że nie lubią korzystać z telefonów. Kilka osób oznajmiło, że aplikacja w obecnej formie nie jest użyteczna, ponieważ posiada zbyt mało funkcji (n = 3). Jedna osoba wskazała, że nie rozumie celu aplikacji. Kilku uczestników odniosło się do właściwości aplikacji, podkreślając, że jest ona czytelna (n = 1), prosta (n = 1), przejrzysta (n = 2) i posiada ciekawą grafikę (n = 1). Pacjenci nawiązywali również do funkcji aplikacji, stwierdzając, że jest elektroniczną bazą danych leków (n = 1) i przypomina o zażyciu leków (n = 1). Dla niektórych osób aplikacja jest „ciekawa” (n = 1) i „ma potencjał” (n = 1). Zdaniem niemal połowy pacjentów, aplikacja była łatwa w użyciu. Tylko jeden pacjent (z grupy najstarszych uczestników) wskazał, że aplikacja jest trudna w użyciu. Główne trudności zgłoszone przez pacjentów to brak wszystkich leków w bazie danych (n =1), problemy podczas skanowania leków (n = 1), problemy z zainstalowaniem (n = 1), problemy z logowaniem, włącznie z niemożliwością zalogowania się przez Facebooka (n = 3), oraz problemy z wybraniem leków (n = 1). Wśród najbardziej użytecznych funkcji aplikacji znalazły się: przypominanie o zażyciu leków (n =9), baza wiedzy o lekach (n = 4) i ostrzeżenia o przyjętych lekach (n = 3). Cztery osoby doceniły zapisywanie historii przyjętych leków, którą można pokazać farmaceucie lub lekarzowi. Trzech respondentów pozytywnie oceniło możliwość skanowania leków, a dwóch wskazało zalety grafiki – duże, przejrzyste ikony. Jeśli chodzi o dalszy rozwój aplikacji, główne kwestie wskazane przez pacjentów objęły powiększenie bazy leków (n = 4), możliwość dokładnego określenia dawek leków (n = 2) oraz informacje o interakcjach lekowych (n = 1). Zdaniem trzech osób, pomocne byłoby dostosowanie ostrzeżeń do użytkowników (np. osoby starsze i mężczyźni nie potrzebują informacji o tym, że leku nie należy przyjmować w ciąży). Jedna osoba zasugerowała zaktualizowanie bazy danych artykułów medycznych. Wskazano również opcję udzielenia lekarzom zdalnego dostępu do profili pacjentów. Dwóch respondentów zwróciło uwagę na konieczność dodatkowych funkcji. Tabela 3 przedstawia wyniki ilościowe oceny przeprowadzone za pomocą skali SUS. Sumaryczny SUS wyniósł 73,6 na 100 punktów. Im większy wynik w SUS tym lepsza użyteczność. Zwykle wartości powyżej 68 są interpretowane jako dobry wynik.   Tabela 3. Ilościowa ocena aplikacji Bliżej Pacjenta w skali SUS

  Średnia Mediana SD Min Max
Będę często korzystał z aplikacji 2,81 3 1,11 1 4
Aplikacja jest niepotrzebnie skomplikowana 1,88 1,5 1,11 1 4
Aplikacja jest łatwa w użyciu 4,35 5 1,11 2 5
Będę potrzebował wsparcia technicznego, aby skorzystać z aplikacji 1,75 1 1,13 1 4
Różne funkcje aplikacji są łatwo dostępne 4,13 4 0,81 3 5
W aplikacji jest zbyt wiele niespójności 1,94 2 0,93 1 4
Większość osób będzie w stanie opanować aplikacje bardzo szybko 4,31 5 0,87 3 5
Aplikacja jest kłopotliwa w użyciu 1,69 1 1,01 1 4
Czuję się bardzo pewnie korzystając z aplikacji 3,31 3 1,25 1 5
Musiałem opanować wiele rzeczy przed rozpoczęciem pracy z aplikacją 2,13 2 1,20 1 5

  Podsumowując ocenę aplikacji Bliżej Pacjenta, respondenci zwrócili uwagę na konieczność dalszego rozwoju aplikacji. Wskazano, że w obecnym kształcie, głównie jako system przypominania o zażyciu leków, aplikacja będzie w większości wykorzystywana przez osoby przyjmujące duże ilości leków.

Wnioski

  Cykl prac składających się na omawiane osiągnięcie naukowe dotyczy projektowania i walidacji piktogramów farmaceutycznych, oceny ich wpływu zmiany zachowań terapeutycznych chorych stosujących leki w terapii krótko- i długoterminowej oraz wstępne testowanie rozwiązań elektronicznych wykorzystujących opracowane informacje medyczne i przypomnienia. W ramach badań zrealizowano projektów wsparcia pacjentów w systematycznym przyjmowaniem leków.   Wyniki moich prac pokazały, że droga od pomysłu na piktogram farmaceutyczny do jego użycia jest długa, a niektóre pomysły niekoniecznie będą możliwe od zrealizowania. Testowanie materiału w grupie pacjentów będących ich końcowymi użytkownikami szybko weryfikuje, czy informacje graficzne są czytelne. W badaniu Merks i wsp., Patient Prefer Adherence 2018; 12: 257-266 niemal co trzeci piktogram, który przeszedł kompletny proces walidacji osiągnął akceptowalny poziom odgadywania znaczenia. Duża cześć z nich wymagała wcześniejszego uwzględnienia wskazówek pacjentów. Niezależnie od wyniku walidacji zadecydowano, że ze względu na istotność przekazywanych informacji, każdej informacji graficznej powinien towarzyszyć wyjaśniający tekst, który ułatwi zrozumienie piktogramu w razie wątpliwości. Dobre wyniki w teście przypominania znaczenia wcześniej widzianych piktogramów mogą oznaczać, że w trakcie używania sam obraz będzie później przywoływał daną informację medyczną.   Przeprowadzone badania praktycznej użyteczności piktogramów farmaceutycznych (Merks i wsp., Patient Prefer Adherence 2019; 13: 1667-1676 i Merks i wsp., Cardiol J. 2021; doi: 10.5603/CJ.a2021.0022) są unikalne ze względu na posiadanie grup kontrolnych, w których pacjenci otrzymywali leki według standardowej praktyki apteczne, bez użycia piktogramów. W tym celu dokonano quasi randomizacji na poziomie aptek, co oznacza, że wszystkie apteki postępowały wg protokołu badań, ale tylko wylosowane otrzymały piktogramy do umieszczenia na opakowaniach wydawanych leków. Dotychczas, badania z użyciem piktogramów rzadko były prowadzone w ten sposób. Dzięki temu, udało się wykazać na przykładzie leczenia amoksycyliną, że piktogramy farmaceutyczne nie są efektywne w zmianie zachowań terapeutycznych w trakcie terapii krótkoterminowej. Ogólnie, antybiotyki mają percepcję leków silnie działających i zdecydowana większość pacjentów stosuje je w sposób prawidłowy. Kilkuprocentowa przewaga stopnia przestrzegania zaleceń terapeutycznych w grupie pacjentów otrzymujących piktogramy nad standardową praktykę apteczną nie przełożyła się na istotność statystyczną tej różnicy. Badanie miało wystarczającej mocy, aby wykazać istotność statyczną na tym poziomie różnic między grupami. Zastosowanie piktogramów korzystnie wpłynęło na ocenę informacji medycznej dotyczącej stosowania leku udzielanej w aptece. Ograniczeniem obu przeprowadzonych badań, był deklaratywny charakter ocen przestrzegania zaleceń terapeutycznych przez samych pacjentów. W celu ograniczenia negatywnego wpływu, lepszej oceny swojego zachowania, niż było to w rzeczywistości, stosowano rozbudowane skale zachowań, a w analizie za adherencję terapeutyczną uważano jedynie postępowanie całkowicie zgodne z zaleceniem/ informacją na piktogramie.   Piktogramy farmaceutyczne potwierdziły swoją skuteczność w modyfikacji zachowań pacjentów leczonych z powodu chorób przewlekłych. W przeciwieństwie do antybiotykoterapii, w tym badaniu wzięli udział chorzy posiadający już nawyki dotyczące stosowania leku, metoprololu o przedłużonym uwalnianiu. W tym przypadku chorzy deklarowali sposób stosowania leku w chili rozpoczęcia udziału w badaniu, a następnie miesiąc później. W grupie, w której zastosowano piktogramy farmaceutyczne zaobserwowano poprawę zarówno w zakresie regularności stosowania leku, jaki i zachowań towarzyszących leczeniu, np. niekruszeniu tabletek o przedłużonym uwalnianiu. Równolegle, zmian tych nie zaobserwowano w grupie kontrolnej. Ograniczeniem badania jest bark oceny wpływu zmian zachowania na parametry kliniczne. Powinno to być tematem kolejnych przedsięwzięć naukowych. Efektywność piktogramów farmaceutycznych w praktyce farmaceutycznej potwierdza skuteczność interwencji behawioralnych, zwłaszcza opartych na rozwoju nawyków stosowania leków, obserwowaną we wcześniejszych badaniach (Conn i Ruppar, Prev Med. 2017; 99: 269-227). Wykazanie efektywności w zakresie poprawy adherencji terapeutycznej w terapii chorób przewlekłym ma istotne znaczenie dla rozwoju interwencji farmaceutycznych w Polsce. Piktogramy farmaceutyczne mogą być uzupełnieniem interwencji opieki farmaceutycznej zmierzających do poprawy stopnia przestrzegania zasad terapii oraz rozwiązywania problemów lekowych. W kwietniu 2021 r. weszła w życie Ustawa o Zawodzie Farmaceuty tworząca fundament rozwoju opieki farmaceutycznej w Polsce.   Nowym nurtem działań rozwojowych jest tworzenie narzędzi wspierających sprawowanie opieki farmaceutycznej. Aplikacja Bliżej Pacjenta jest narzędziem łączącym funkcje edukacyjne piktogramów wbudowanych w aplikację i przypomnienia o przyjmowaniu leków. Dane o regularności stosowania leczenia są przechowywane i mogą być udostępniane pracownikom ochrony zdrowia. Jest to istotne zarówno przy sprawowaniu opieki farmaceutycznej, jaki i medycznej. Dotychczas opublikowano wyniki testów aplikacji przez użytkowników (Merks i wsp., Cardiol J. 2020; 27(6): 891-893), a w najbliższych planach jest publikacja wyników dotyczących użyteczności praktycznej złożonej interwencji, której elementem było zastosowanie narzędzia Bliżej Pacjenta. Rynek aplikacji m-Zdrowia rozwija się bardzo dynamicznie i wyzwaniem staje się zaoferowanie użytkownikom rozwiązań, które okażą się rzeczywistym wsparciem w trakcie terapii. Przeprowadzona ocena aplikacji wskazała na istotną potrzebę jej dalszego rozwoju. Uwagi testerów, będących pacjentami z ŻChZZ, podobnie jak w przypadku walidacji piktogramów, zostały uwzględnione w opracowaniu ostatecznego rozwiązania (www.blizejpacjenta.pl).

 

 

 

 

Wnioski i praktyczne implikacje przeprowadzonych badań

 

  • Walidacja i ewaluacja piktogramów są jednym z kluczowych elementów przygotowywania instrukcji i materiałów edukacyjnych dla pacjentów.
  • Wszystkim piktogramom powinien towarzyszyć wyjaśniający tekst, który ułatwi zrozumienie piktogramu oraz nadanie koloru. Kolorystyka piktogramów powinna być dobrana indywidualnie i może być spójna np. z kolorystyka stosowaną na znakach drogowych.
  • Przestrzeganie zasad prawidłowego stosowania antybiotyków jest procesem, na którego wpływ ma wiele czynników: edukacja pacjenta, odpowiednie przekazanie informacji przez lekarza, cena przepisanego leku, długość trwania terapii, liczba dawek w ciągu dnia, forma antybiotyku dogodna dla pacjenta, brak efektów niepożądanych, pamiętanie o przyjmowaniu leku. Piktogramy wspierają ten proces.
  • Wprowadzenie każdej innowacji niesie ryzyko braku akceptacji ze strony użytkowników. W grupie, gdzie wykorzystano piktogramy różnica pomiędzy procentowym udziałem promotorów i krytyków jest niemal o 20% wyższa w porównaniu z grupą, gdzie farmaceuci udzielali jedynie informacji o stosowaniu leku wykorzystując dotychczasową praktykę lekarską. Świadczy to o pozytywnym przyjęciu piktogramów przez użytkowników, dzięki czemu można bez obaw piktogramy wprowadzić na większym obszarze geograficznym (rozszerzenie poza grupy przychodni Vertimed i Medicorum).
  • Piktogramy korzystnie wpływają na ocenę informacji medycznej dotyczącej stosowania leku udzielanej w przychodni jak i aptece. Użycie piktogramów wymusza na pacjencie przekazanie lub powtórzenie istotnych informacji dotyczących stosowania leku.
  • Pacjenci otrzymujący piktogramy znacznie częściej zmieniali swoje złe nawyki dotyczące omijania dawek, kruszenia tabletek, niepopijania leku i przyjmowania go o różnych porach.
  • Stosowanie piktogramów nie tylko prowadzi do poprawy zachowań terapeutycznych pacjentów, ale też wykazuje trend w kierunku ograniczenia pojawiania się negatywnych zachowań terapeutycznych.
  • Technologie mobilne są coraz częściej wykorzystywane w opiece zdrowotnej, a aplikacje mobilne poświęcone zdrowiu zyskują coraz większą popularność wśród pacjentów, również tych starszych.
  • Badania technologii przed wprowadzeniem na rynek są niezbędne w dostosowaniu ich do potrzeb przyszłych użytkowników. Takie działania wpływają na popularność aplikacji wśród pacjentów, co przekłada się bezpośrednio na wyniki leczenia.
  • Mając na uwadze nieustanny rozwój komputeryzacji oraz potrzeby systemu opieki zdrowotnej (włącznie z potrzebami pacjentów), dalszy rozwój aplikacji związanych ze zdrowiem wydaje się konieczny.

5.  Informacja o wykazywaniu się istotną aktywnością naukową albo artystyczną realizowaną w więcej niż jednej uczelni, instytucji naukowej lub instytucji kultury, w szczególności zagranicznej.

  Wszystkie prace zaliczone do cyklu, w których zajmowałem się piktogramami i ich wpływem na adherencję terapeutyczną powstały jako wynik współpracy nawiązanej z Szpitalem Dziecięcym w Ontario w Kanadzie, w ramach projektu pt: „Walidacja i modyfikacja piktogramów u osób starszych w Polsce” w ramach współpracy z Międzynarodową Federacją Farmaceutyczna (FIP). Byłem kierownikiem Piktorex finansowanego przez LQT Fund S.A. z siedzibą w Gdańsku oraz Narodowego Centrum Badań i Rozwoju z siedzibą w Warszawie, na podstawie umowy o wsparcie w ramach projektu systemowego „Bridge Alfa”, zawartej w dniu 3 grudnia 2015 r.   W ramach swojej pracy badawczej udało mi się przeprowadzić kilka wdrożeń na podstawie moich badań naukowych m. in.:  

  • Platforma opieki farmaceutycznej. Narzędzie IT dla farmaceutów służące dokumentowaniu i prowadzeniu opieki farmaceutycznej w aptekach (https://www.em-pmr.pl/#/login).

 

  • Europejski program badania pilotażowego usług opieki farmaceutycznej w chorobach przewlekłych. Byłem pomysłodawcą i kierownikiem projekty mającego na celu przygotowanie koncepcji interwencji farmaceutycznej i metodologii projektu (http://pilotazopiekifarmaceutycznej.pl/).

 

  • Aplikacja mobilna Bliżej pacjenta. Platforma informatyczna służąca do wspomagania prowadzenia opieki farmaceutycznej i medycznej. W projekcie, którego efektem ma być zmniejszenie śmiertelności pacjentów z przyczyn nieprzyjmowania leków (non-adherence) stosowanych w terapii w migotania przedsionków, bierze udział blisko tysiąc aptek z całej Polski. Program został przygotowany przez ekspertów z uczelni medycznych oraz przy współpracy z zespołem dra Regisa Vaillancourta ze Szpitala Dziecięcego w Ottawie. Celem projektu jest również edukacja pacjenta oraz zwiększenie adherencji terapeutycznej (blizejpacjenta.pl).

 

  • Usługa farmaceutyczna Skieruj Pacjenta. Implementacja i ewaluacja usługi realizowana w formie badania przesiewowego dla pacjentów z cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym oraz innymi jednostkami chorobowymi. Byłem pomysłodawcą i lider projektu pilotażowego dla aptek – pierwszego w Polsce programu badań przesiewowych dla pacjentów kwalifikowanych przez farmaceutów z wykorzystaniem dedykowanego systemu informatycznego (skierujpacjenta.pl).

 

  • Usługa Zdrowe Serce. Projekt interwencji farmaceutycznej realizowany we współpracy z Polskim Towarzystwem Kardiologicznym, mający na celu poprawę adherencji terapeutycznej u pacjentów zażywających leki po zawale serca. Piktogramy, umieszczane na opakowaniu leków przez farmaceutę, poprawiają o 8 – 27% przestrzeganie zasad leczenia (uslugazdroweserce.pl).

 

  • Farmaceuci Bez Granic. Program umiejętności klinicznych kierowany do farmaceutów szpitalnych, farmaceutów w trakcie specjalizacji oraz aptekarzy. Celem cyklu warsztatów jest podnoszenie kompetencji farmaceutów i angażowanie w świadczenie szerokiego wachlarza usług oraz doprowadzenie polskiego aptekarstwa do uznanego standardu światowego. Kurs doczekał się 4 edycji. Wzięło w nim udział ponad 1700 profesjonalistów (farmaceucibezgranic.pl).

 

  • Europejski Przegląd Leków – zaproszono mnie, jako eksperta z Polski, w ramach Europejskiego Forum Dziekanów Wydziałów Farmaceutycznych, do udziału w projekcie. Wspólnie z uczelniami z całego świata przygotowujemy optymalne narzędzie do prowadzenia konsultacji pacjenta z wielolekowością. Jego celem jest optymalizacja pracy farmaceuty, propagowanie współpracy z lekarzami i wymianę informacji z zakresu stosowanej farmakoterapii.

 

  • System Komputerowy OPFARM Soft. Jestem kierownikiem projektu rozwoju nowoczesnego narzędzia edukacji studentów wydziału farmaceutycznego WUM i magistrów farmacji, w zakresie opieki farmaceutycznej oraz pracy w aptece (opfarmsoftnova.pl).

 

  • System Indywidualnego Etykietowanie Leków (SIEL) – Lekolepki. Jestem kierownikiem projektu etykietowania apteczngo produktów leczniczych. Lekolepki to naklejki przyklejane na produkty lecznicze. Stanowią narzędzie informujące pacjenta na temat dawkowania, sposobu przyjmowania przechowywania leków oraz ich skutkach ubocznych. Piktogramy są przeznaczone dla aptek, aptek szpitalnych, punktów aptecznych oraz przychodni lekarskich. Ich celem jest uproszczenie i uskutecznienie przekazu dedykowanego do pacjenta przyjmującego leki w wieku podeszłym oraz przewlekle chorego. (lekolepki.pl)

 

  • Evaluation, modification and validation of pictograms for medication instruction in the elderly in Poland. Projekt realizowany na podstawie umowy pomiędzy Wydziałem Farmaceutycznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, a Children’s Hospital of Eastern Ontario–CHEO oraz Pharmacy Department, Kanada pod patronatem International Pharmaceutical Federation. Użyte w badaniu piktogramy podlegają ochronie w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej jako wzory przemysłowe i znaki towarowe.

 

  • Patient Medical Record software (ePMRx). Przygotowanie brytyjskiej platformy komputerowej firmy CoAcS, służącej do etykietowania leków i dokumentacji medycznej pacjenta. Edukacyjna wersja systemu została zaadoptowana do polskich warunków pracy ze studentami na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym.

 

  • Wdrożenie tzw. Dyrektywy Fałszywkowej. Jako naukowiec brałem udział w tworzeniu wytycznych dla Krajów Wspólnoty Europejskiej. Projekty były realizowane z Oxford Said School, Uniwersytetem w Oxfordzie, Szpitalem Klinicznym we Freiburgu, Niemcy, Szpitalem Dziecięcym w Ontario, ale także z producentami oprogramowania takim jak Aegate Holding, Medaspis BV, Lideo S.A. W proces badawczy zaangażowałem również polskie instytucje badawcze, takie jak Narodowy Instytut Leków (NIL) oraz Instytut Łukasiewicza z Poznania, a także wiele polskich szpitali, gdzie prowadziliśmy wspólnie badania. Lista publikacji:

 

  • Merks P, AEGATE – unikatowy system bezpiecznego zaopatrzenia pacjentów w leki. Czas. Aptek. 2015 22(8-9): 31-43. MNiSW: 2.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Krysiński J. Implementacja wytycznych dyrektywy ds. leków sfałszowanych do polskiej praktyki aptecznej. Czas. Aptek. 2015; 22(12): 37-46. MNiSW: 2.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Byliniak M., Drozd M., Krysiński J. System autentyfikacji produktów leczniczych szansą do realizowania założeń opieki farmaceutycznej w Polsce. Farmacja Pol. 2015; 71(10): 637-649. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P. Wpływ implementacji dyrektywy o lekach sfałszowanych na zakres obowiązków farmaceutów. Czas. Aptek. 2015; 22(5): 22-31. MNiSW: 2.000

 

  • Kowalczuk A, Świeczkowski D, Religioni U, Gawrońska-Błaszczyk A, Błażewicz A, Popławska M, Pinto De Castro N, Włodarczak U, Merks P. Rola laboratorium kontroli produktów leczniczych (OMCL) w procesie implementowania założenia unijnej Dyrektywy ds. leków sfałszowanych – rekomendacje kierunku działań polskich organizacji regulacyjnych. Farmacja 2016; 72,(10): 665-668. MNiSW: 8.000

 

  • Włodarczak U, Świeczkowski D, Religioni U, Jaguszewski M, Krysiński J, Merks P. Awareness of the implementation of the Falsified Medicines Directive among pharmaceutical companies` professionals in the European Economic Area. Pharm. Pract. 2017; 15(4): 1031.

 

  • Religioni U, Świeczkowski D, Gawrońska A, Kowalczuk A, Drozd M, Zerhau M, Smoliński D., Radomiński S., Cwalina N., Brindley D., Jaguszewski M.J., Merks P. Hospital audit as a useful tool in the process of introducing Falsified Medicines Directive (FMD) into hospital pharmacy settings – a pilot study. Pharmacy 2017; 5(4): 1-7. MNiSW: 1.000

 

  • Szyling E, Świeczkowski D, Włodarczak U, Jaguszewski MJ, Krysiński J, Merks P. Leki sfałszowane w opinii pacjentów polskich aptek – jednoośrodkowe badanie pilotażowe. Farmacja Pol. 2017; 73(2): 84-91. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Sasin B, Krysiński J, Krupa K. Opracowanie aktów delegowanych do dyrektywy ds. leków sfałszowanych (Falsified Medicines Directive) dla polskiego systemu ochrony zdrowia, ze wskazaniem najważniejszych zmian w Prawie Farmaceutycznym. Farmacja Pol. 2017; 73(1): 30-43. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P, Świeczkowski Damian, Byliniak M, Drozd M, Krupa K, Jaguszewski M, Brindley DA, Naughton BD The European Falsified Medicines Directive in Poland : background, implementation and potential recommendations for pharmacists. Eur. J. Hosp. Pharm.-Sci. 2018; 25(1): 10-15. MNiSW: 15.000

 

  • Merks P. Weryfikacja autentyczności leków będzie obowiązkowa we wszystkich szpitalach w całej Polsce już w lutym 2019. Aptekarz Polski. 2018; 141: 37-40.

 

  • Merks P, Kowalczuk A, Dziekoński S, Jaguszewski M, Krysiński J, Kruk M, Gromadzka G, Harężlak T, Świeczkowski D, Krupa K, Tymaszewska K. Dyrektywa fałszywkowa: wytyczne implementacji dla polskiego systemu ochrony zdrowia/szpitalnictwa. Wyd. 1, cz. 1. Wrocław : Lideo S.A., Konsorcjum Naukowe Piktorex, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2019.

 

  • Świeczkowski D, Zdanowski S, Merks P, Jaguszewski MJ Leki sfałszowane jako wyzwanie dla zdrowia publicznego : próba definicji pojęcia i skali zjawiska na świecie oraz ujęcie prawne i socjologiczne. Farmacja Pol. 2019; 75(11): 617-622. MNiSW: 20.000

 

  • Merks P, Kowalczuk A, Dziekoński S, Jaguszewski M, Krysiński J, Kruk M, Gromadzka G, Harężlak T, Świeczkowski D, Krupa K, Tymaszewska K. Wprowadzenie Dobrej Praktyki Weryfikacji Leków (DPWL) do aptek ogólnodostępnych i szpitalnych w Polsce dla poprawy bezpieczeństwa pacjentów w Polsce : Wsparcie dla polskich farmaceutów. Aptekarz Polski 2019; wyd. spec.: 2-13.

 

  • Merks P, Olszewska A, Dąbrowska M, Szczepanek M, Dec M, Kuziemko C, Gaworska- Olszewska A. Dyrektywa fałszywkowa w praktyce a rynek ochrony zdrowia: nowe regulacje, sankcje, rozwiązania technologiczne i dobre praktyki weryfikacji leków. Wyd. 1, cz. 2. Wrocław : Lideo S.A., Konsorcjum Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego z Piktorex sp. z o.o. w Warszawie, 2020

 

  • Merks P, Religioni U, de Castro NP, Drozd M, Święczkowski D, Zerhau M, Gawrońska A, Kowalczuk A, Jaguszewski M, Brindley D, Hug M. Models of implementation of the falsified medicines directive in different dispensing scenarios. Acta Pol. Pharm. 2020; 77(6): 971-975. IF: 0.456 MNiSW: 40.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Zerhau M, Gawrońska A, Kowalczuk A, Gajewski K, Däinghaus R, Jaguszewski M, Brindley D. Pilot implementation of falsified medicines directive in hospital pharmacy to develop best practices for medicine decommissioning process. Pharmacy 2020; 8(1): 1-6. MNiSW: 20.000

 

  • Świeczkowski D, Zdanowski S, Merks P, Szarpak Ł, Vaillancourt R, Jaguszewski MJ. The plague of unexpected drug recalls and the pandemic of falsified medications in cardiovascular medicine as a threat to patient safety and global public health : a brief review. 2020; doi: 10.5603/CJ.a2020.0168. IF: 1.669 MNiSW: 40.000

 

  • Merks P, Drozd M., Religioni U. Wprowadzenie Dobrych Praktyk Weryfikacji Leków (DPWL) w praktyce szpitalnej w Polsce w celu ochrony przed lekami sfałszowanymi oraz poprawy bezpieczeństwa pacjentów. Farmacja Pol.2020; 76(8): 467-472. MNiSW: 20.000

 

  • Jestem także autorem lub współautorem cyklu prac dotyczących organizacji pracy aptek i szpitali, świadczenia opieki farmaceutycznej oraz rekomendacji podjęcia koniecznych z zmian w zakresie wsparcia systemu ochrony zdrowia przy wykorzystaniu pozostałych pracowników ochrony zdrowia, m in. program szczepień w aptekach, system opieki farmaceutycznej, gdzie w głównej mierze wskazuje na konieczność wypracowania systemu do kontroli polipragmazji w formie implementacji usług opieki farmaceutycznej zarówno w szpitalach jak i aptekach ogólnodostępnych. Listę prac przedstawiam poniżej:

 

  • Merks P, Kaźmierczak J, Olszewska AE, Kołtowska-Haggstrom M. Comparison of factors influencing patient choice of community pharmacy in Poland and in the UK, and identification of components of pharmaceutical care. Patient Prefer. Adher. 2014; 8: 715-726. IF: 1.676 MNiSW: 25.000

 

  • Merks P. Opieka farmaceutyczna w Wielkiej Brytanii w opiniach polskich farmaceutów. Czas. Aptek. 2014; 21(12): 11-15. MNiSW: 4.000

 

  • Merks P, Kuźnicki D. System opieki zdrowotnej w Finlandii. Czas. Aptek. 2014; 21(6-7): 9-12. MNiSW: 4.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Kazmierczak J, Białoszewska K, Olszewska A., Krysiński Jerzy. Apteka szpitalna jako przykładowe miejsce sprawowania opieki farmaceutycznej.Czas. Aptek. 2015; 22(5): 26-31. MNiSW: 2.000

 

  • Świeczkowski D, Bandurska E, Merks P, Blicharska E, Krysiński J. Badanie jakości życia farmaceutów i ryzyka wypalenia zawodowego jako istotny element farmacji społecznej. Farmacja Pol. 2015; 71(7): 410-414. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Byliniak M, Krysiński J. Błędy związane z wydawaniem leków w aptekach otwartych i szpitalnych – przegląd literatury. Farmacja Pol. 2015 71(5): 302-312. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Jakubowska M, Olszewska A, Kaźmierczak J. Kategorie dostępności leków sposobem na nadzór farmaceuty w procesie samoleczenia pacjenta. Farmacja Pol. 2015; 71(6): 397-402. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P, Szczęśniak K, Świeczkowski D, Blicharska E, Paluch A, Olszewska A, Kaźmierski J, Dehili C. Krysiński J. Klauzula sumienia dla farmaceutów w środowisku farmaceutów praktykujących w Polsce i Wielkiej Brytanii. Farmacja Pol. 2015; 71(8): 483-490. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Blicharska E, Paciorek K, Śliwa R, Słomiak K, Kaźmierczak J, Krupa K, Kuźnicki D. Krysiński J. Perspektywy wdrożenia opieki farmaceutycznej do praktyki aptecznej w warunkach polskiego systemu opieki zdrowotnej. Czas. Aptek. 2015 22(8-9): 33-43. MNiSW: 2.000

 

  • Świeczkowski D, Bandurska E, Merks P, Krysiński J. Rola farmaceuty i miejsce aptek ogólnodostępnych w monitorowaniu bezpieczeństwa farmakoterapii wyzwaniem dla zdrowia publicznego. Farmacja Pol. 2015; 71(12): 725-728. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P. Różnice między polską i brytyjską apteką. Czas. Aptek. 2015; 22(2): 13-15. MNiSW: 2.000

 

  • Merks P, Kaźmierczak J, Białoszewska K, Binek K, Olszewska A, Vaillancourt R, Krysiński J. Stosowanie piktogramów jako pierwszy krok we wprowadzaniu etykietowania aptecznego w Polsce- badanie pilotażowe. Farmacja Pol. 2015; 71(2): 70-80. MNiSW: 8.000

 

  • Świeczkowski D, Merks P. The study of the need for interprofessional collaboration in the health care system in Poland – : experience of Lesław A. Paga Foundation. Health Policy Outcomes Res. 2015, 2: 106-109. MNiSW: 5.000

 

  • Merks P, Byliniak M, Olszewska A, Świeczkowski D, Paluch A, Śliwa R, Słomiak K, Kaźmierczak J, Krupa K, Krysiński J. Usługa farmaceutyczna – powtarzanie recept sposobem na integrację środowiska lekarskiego i farmaceutycznego. Farmacja Pol. 2015; 71(9): 574-585. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P. Zarys praktyki farmaceutycznej w Kanadzie, czyli moje praktyki kliniczne w Szpitalu Dziecięcym w Ontario w Kanadzie. Farmacja Pol. 2015; 71(11): 670-678. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P, Kuźnicki D. Doskonalenie systemu kształcenia fińskich farmaceutów w zakresie sprawowania nowych usług farmaceutycznych realizujących zadania opieki farmaceutycznej. Czas Aptek 2016; 23(4): 11-14. MNiSW: 2.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Paluch A, Szczęśniak K, Olszewska A, Kaźmierczak J, Dehili C. E-papierosy nowym wyzwaniem dla zdrowia publicznego krajów rozwiniętych – : analiza wpływu na dobrostan populacji. Farmacja Pol. 2016; 72(1): 30-34. MNiSW: 8.000

 

  • Jakubowska M, Świeczkowski D, Krysiński J, Merks P. Etyka farmaceutyczna – próba analizy pojęcia i jego wpływu na praktyce aptecznej. Farmacja Pol. 2016; 72(6): 385-388. MNiSW: 8.000

 

  • Świeczkowski D, Mogielnicki M, Bachorski W, Merks P, Gruchała M, Jaguszewski M. Polypill w pierwotnej i wtórnej prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego – skuteczność, bezpieczeństwo kliniczne oraz wpływ na przestrzeganie zaleceń terapeutycznych. Chor. Serca Nacz. 2016 13(4): 282-289. MNiSW: 7.000

 

  • Świeczkowski D, Krysiński J, Merks P, Siluk D. Opieka farmaceutyczna w opinii lekarzy oraz farmaceutów województwa pomorskiego. Farmacja Pol. 2016 72(4): 201-210. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P, Kuźnicki D. Opieka farmaceutyczna we współczesnej fińskiej farmacji szpitalnej. Czas. Aptek. 2016; 23(8-9): 9-13. MNiSW: 2.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Jaguszewski MJ Patients` perception of pharmaceutical services available in a community pharmacy among patients living in a rural area of the United Kingdom. Pharm. Pract. 2016; 14(3): 774.

 

  • Świeczkowski D, Mogielnicki M, Merks P, Gruchała M, Jaguszewski M. Pharmaceutical services as a tool to improve outcomes in patients with cardiovascular diseases. J. Cardiol. 2016; 222: 238-241. IF: 6.189 MNiSW: 35.000

 

  • Merks P, Binek K, Świeczkowski D., Krysiński J. Polityka prywatności pacjenta w aptece jako jedno z ograniczeń na drodze wprowadzenia opieki farmaceutycznej do polskich aptek. Farmacja Pol. 2016; 72(1): 16-20. MNiSW: 8.000

 

  • Abendrot M, Świeczkowski D, Krysiński J, Merks P. Problemy współczesnej farmacji w Niemczech na przykładzie apteki szpitalnej. Farmacja Pol. 2016; 72(1): 3-7. MNiSW: 8.000

 

  • Świeczkowski D, Krysiński J, Merks P. Rola farmaceuty i miejsce opieki farmaceutycznej w terapii nadciśnienia tętniczego. Chor. Serca Nacz. 2016; 13(1): 23-27. MNiSW: 7.000

 

  • Świeczkowski D, Merks P, Jaguszewski M. Samoleczenie z wykorzystaniem produktów leczniczych o kategorii dostępności OTC: zagrożenia i korzyści dla pacjentów oraz systemu ochrony zdrowia. Farmacja Pol. 2016; 72(5): 286-290. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Cwalina N, Słomiak K, Jaguszewski M. The disposal of unused and/or out of date medications in the community pharmacy setting in Poland – a challenge for pharmaceutical public health and pharmaceutical care. J. Health Policy Outcomes Res. 2016; 2: 64-69. MNiSW: 5.000

 

  • Mogielnicki M, Świeczkowski D, Bachorski W, Żuk G, Gilis-Malinowska N, Zarzeka A, Merks P, Gruchała M, Jaguszewski M. The Food and Drug Administration (FDA) and the European Medicines Agency (EMA) perspective on cardiovascular Polypill : a multidimensional concept. Cardiol. J. 2016; 23(5): 515-517. IF: 256 MNiSW: 20.000

 

  • Świeczkowski D, Poniatowski P, Merks P, Jaguszewski M. The pharmaceutical care in asthma – Polish and global perspective. Pneumonol. Alergol. Pol. 2016; 84(4): 225 -231. MNiSW: 13.000

 

  • Świeczkowski D, Merks P, Gruchała M, Jaguszewski MJ The role of the pharmacist in the care of patients with cardiovascular diseases. Pol. 2016; 74(11): 1319-1326. IF 1.341 MNiSW: 15.000

 

  • Kubica A, Gruchała M, Jaguszewski M, Jankowski P, Świeczkowski D, Merks P, Uchmanowicz I. Adherence to treatment – a pivotal issue in long-term treatment of patients with cardiovascular diseases : an expert standpoint. Med. Res. J. 2017; 2(4): 123-127. MNiSW: 6.000

 

  • Zaprutko T, Kopciuch D, Kus K, Merks P, Nowicka M, Augustyniak I, Nowakowska E. Affordability of medicines in the European Union. PLoS ONE 2017; 12(2): e0172753. IF 2.766 MNiSW: 40.000

 

  • Świeczkowski D, Merks P, Cwalina N, Jaguszewski MJ. Development of pharmacy practice in European countries – the Polish perspective. Pharmacy 2017; 5(3): 43. MNiSW: 1.000

 

  • Religioni U, Świeczkowski D, Gawrońska A, Kowalczuk A, Drozd M, Zerhau M, Smoliński D, Radomiński S, Cwalina N, Brindley D, Jaguszewski MJ, Merks P. Hospital audit as a useful tool in the process of introducing Falsified Medicines Directive (FMD) into hospital pharmacy settings – a pilot study. Pharmacy 2017; 5(4): 63. MNiSW: 1.000

 

  • Szyling E, Świeczkowski D, Włodarczak U, Jaguszewski MJ, Krysiński J, Merks P. Leki sfałszowane w opinii pacjentów polskich aptek – jednoośrodkowe badanie pilotażowe. Farmacja Pol. 2017; 73(2): 84-91. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D., Sasin B., Krysiński J, Krupa K. Opracowanie aktów delegowanych do dyrektywy ds. leków sfałszowanych (Falsified Medicines Directive) dla polskiego systemu ochrony zdrowia, ze wskazaniem najważniejszych zmian w Prawie Farmaceutycznym. Farmacja Pol. 2017; 73(1): 30-43. MNiSW: 8.000

 

  • Świeczkowski D., Merks P, Cwalina N., Jaguszewski M. Patients’ opinions on metoprolol, as expressed on the Internet : an exploratory, qualitative study. J. Health Policy Outcomes Res. 2017 2: 47-53. MNiSW: 1.000

 

  • Świeczkowski D, Merks P, Jaguszewski M, Siluk D. Pharmaceutical care in opinion of polish medical and pharmaceutical students: an exploratory study. Acta Pol. 2017 74(3): 1021-1030. IF: 0.531 MNiSW: 15.000

 

  • Świeczkowski D, Merks P, Dryka K, Jaguszewski MJ Wpływ etykietowania piktogramami na konkurencyjność aptek ogólnodostępnych – retrospektywna analiza pilotażowa. Farmacja Pol. 2017; 73(12): 711-715. MNiSW: 8.000

 

  • Merks P. Opieka farmaceutyczna od zdefiniowania pojęcia do mechanizmów realizacji na przykładzie Wielkiej Brytanii. Warszawa: Związek Zawodowy Pracowników Farmacji (ZZPF), 2018 MNiSW: 20.000

 

  • Merks P. Opieka farmaceutyczna w dermatologii : choroby skóry : Atopowe Zapalenie Skóry. Aptekarz Polski 2018; 138: 1-13.

 

  • Merks P, Białoszewski D, Dąbrowski F, Harężlak T, Jakubowska M, Lewandowska A, Miętus I, Mochocki K, Paprzycki L, Poletajew S, Przybek-Skrzypecka J, Rozwandowicz A, Sawicka K, Skrzypecki J, Stuss M, Świeczkowski D, Traczewski P, Węgrzyn P. Woźniak AE. Optymalizacja farmakoterapii: kompendium dla farmaceuty. Gdańsk: Wydaw. AsteriaMed, 2018 MNiSW: 20.000

 

  • Merks P, Świeczkowski D, Jaguszewski M. Przegląd lekowy: definicja, zakres oraz znaczenie usługi dla współczesnej praktyki aptecznej w Polsce: Aptekarz Polski 2018; 138: 5-9.

 

  • Piekarska M, Świeczkowski D, Harężlak T, Krysiński J, Cwalina N, Zdanowski S, Jaguszewski MJ, Merks P. The combination of angiotensin converting enzyme inhibitors, diuretics and non-steroidal anti- inflammatory drugs in the routine community pharmacy settings in Poland : the unrecognized problem of 'Triple Whammy’ : a pilot analysis. J. Health Policy Outcomes Res. 2018; 1: 14-19. MNiSW: 1.000

 

  • Merks P, Świeczkowski Damian, Byliniak M., Drozd M., Krupa K., Jaguszewski M., Brindley D.A., Naughton B.D. The European Falsified Medicines Directive in Poland : background, implementation and potential recommendations for pharmacists. Eur. J. Hosp. Pharm.-S Pract. 2018; 25(1): 10-15. IF 0.717 MNiSW: 15.000

 

  • Białoszewska K, Lazarewicz M, Świeczkowski D, Cwalina N, Merks P, Białoszewski A, Owczarek K. The state of the health of the oral cavity and health behaviors. Lek. 2018; 71(7): 1354-1359. MNiSW: 11.000

 

  • Merks P, Bryła A, Harężlak T, Chmielewska-Ignatowicz T, Siwińska M, Świeczkowski D, Dybek M, Krysiński J, Jaguszewski M. Aptekarnia: czyli dlaczego nie chcemy opieki farmaceutycznej? Farmacja Pol. 2019; 75(12): 687-691. MNiSW: 20.000

 

  • Świeczkowski D, Merks P, Zdanowski S, Jaguszewski MJ. Internet jako źródło informacji dla polskich pacjentów na temat leków wstrzymanych i wycofanych z obrotu na przykładzie produktów leczniczych zawierających walsartan : analiza z wykorzystaniem Google Trends .Farmacja Pol. 2019; 75(10): 531-535. MNiSW: 20.000

 

  • Merks P, Bryła A, Harężlak T, Chmielewska-Ignatowicz T, Świeczkowski D, Krysiński J, Jaguszewski M. Nowy wzór recepty dla polskiego systemu opieki zdrowotnej w kontekście sprawowania opieki farmaceutycznej. Farmacja Pol. 2019; 75(6): 296-299. MNiSW: 20.000

 

  • Merks P, Bryła A, Harężlak T, Chmielewska-Ignatowicz T, Świeczkowski D, Krysiński J, Jaguszewski M. Ocena jakości pracy farmaceutów w aptekach ogólnodostępnych na terenie Polski. Farmacja Pol. 2019; 75(5): 233-237. MNiSW: 20.000

 

  • Abendrot M, Merks P, Kalinowska-Lis U. Opieka farmaceutyczna – witaminy i minerały, informacje niezbędne farmaceucie w prawidłowej opiece nad pacjentem. Farmacja Pol. 2019; 75(9): 510-518. MNiSW: 20.000

 

  • Bryła A, Burkacka M, Budnik-Szymoniuk M, Harężlak T, Merks P. Opieka farmaceutyczna nad pacjentem onkologicznym. Farmacja Pol. 2019; 75(3): 164-171. MNiSW: 20.000

 

  • Merks P, Drozd M, Świeczkowski D, Białoszewski A, Feher Sola K, Harężlak T, Chmielewska- Ignatowicz T, Jaguszewski M. A comparison of patient attitudes towards community pharmacies in Poland and in England. Acta Pol. Pharm. 2020 77(5): 805-813. IF: 0.456 MNiSW: 40.000

 

  • Merks P. Analizujemy przypadek pacjenta (9-11). Recepta.pl 2020; 4: 49-51.

 

  • Wiśniewski M, Religioni U, Merks P. Community pharmacies in Poland: the journey from a deregulated to a strictly regulated market. Int. J. Environ. Res. Public Health 2020; 17(23): 1-11. IF: 2.849 MNiSW: 70.000

 

  • Merks P, Olszewska A, Dąbrowska M, Szczepanek M, Dec M, Kuziemko C, Gaworska- Olszewska A. Dyrektywa fałszywkowa w praktyce a rynek ochrony zdrowia : nowe regulacje, sankcje, rozwiązania technologiczne i dobre praktyki weryfikacji leków. Wyd. 1, cz. 2. Wrocław: Lideo S.A., Konsorcjum Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego z Piktorex sp. z o.o. w Warszawie, 2020

 

  • Czech M, Balcerzak M, Antczak A, Byliniak M, Piotrowska-Rutkowska E, Drozd M, Juszczyk G, Religioni U, Vaillancourt R, Merks P. Flu vaccinations in pharmacies : a review of pharmacists fighting pandemics and infectious diseases. Int. J. Environ. Res. Public Health 2020; 17(21): 1-12. IF: 2.849 MNiSW: 70.000

 

  • Merks P, Jakubowska M, Kubiak-Dobija J, Drelich E. Koronawirus SARS-CoV-2 : wirus z Wuhan : informacje dla farmaceuty. Wrocław: Urtica, 2020

 

  • Narożny A, Zdanowski S, Świeczkowski D, Jaguszewski M, Krysiński J, Merks P. Ocena poziomu satysfakcji pacjentów z etykietopiktogramów w aptece pilotażowej. Farmacja Pol. 2020; 76(4): 185-194. MNiSW: 20.000

 

  • Bratkowska K, Religioni U, Krysiński J, Merks P. Quality of pharmaceutical services in independent pharmacies and pharmacy chains in Poland from the patient perspective. Patient Prefer. 2020; 14: 2459-2467. IF: 1.946 MNiSW: 70.000

 

  • Antczak A, Balcerzak M, Byliniak M, Czech M, Drozd M, Merks P. Szczepienia przeciw grypie w aptekach: Raport Opieka Farmaceutyczna. Warszawa: Fundacja Nadzieja dla Zdrowia, 2020

 

  • Merks P, Bogusz J, Waszyk-Nowaczyk M, Bilimin K, Jaguszewski M, Drozd M, Kasprzyk A, Brukiewicz P, Konstanty M, Białoszewska K, Ignatowicz-Chmielewska T, Jakubowska M, Drelich E, Kubiak-Dobija J, Białoszewski A, Harężlak T, Białoszewski D, Dąbrowski F, Stuss M, Traczewski P, Świeczkowski D, Gajewski K. Szczepienia w aptece: materiały szkoleniowe dla farmaceuty. Recepta.pl 2020; (dodatek specjalny): 1-28.

 

  • Kulpa D, Religioni U, Krysiński J, Merks P. The assessment of pharmacists’ willingness to join a pharmaceutical care pilot project in Poland. Int. J. Pharma Sci. Res. (IJPSR) 2020; 11(8): 199-205. MNiSW: 5.000

 

  • Świeczkowski D, Zdanowski S, Merks P, Szarpak Ł, Vaillancourt R, Jaguszewski MJ. The plague of unexpected drug recalls and the pandemic of falsified medications in cardiovascular medicine as a threat to patient safety and global public health : a brief review. Cardiol. 2020; doi: 10.5603/CJ.a2020.0168. IF: 1.669 MNiSW: 40.000

 

  • Świeczkowski D, Merks P, Jaguszewski M. The safe use of drugs on the example of qualitative analysis of opinions of Internet users about drugs containing the recalled valsartan : an exploratory study. J. Health Policy Outcomes Res. 2020; 1: 1-7. MNiSW: 20.000

 

  • Jarząbek-Bielecka G, Plagens-Rotman K, Kędzia W, Religioni U, Merks P. Znaczenie DHEA w zdrowiu seksualnym w okresie przekwitania. Farmacja Pol. 2020; 76(9): 537-540. MNiSW: 20.000

 

  • Oleszkiewicz P, Krysiński J, Religioni U, Merks P. Access to medicines via non-pharmacy outlets in European countries: a review of regulations and the influence on the self-medication phenomenon. Healthcare; 2021; 9(2): 123. IF 1.916 MNiSW: 40.000

 

  • Plagens-Rotman K, Jarząbek-Bielecka G, Merks P, Mizgier M, Kędzia W, Wilczak M. Disability vs the sexual life of women : selected issues. Clin. Exp. Obstet. Gynecol. 2021; 48(1): 19-23. IF: 0.139 MNiSW: 40.000

 

  • Merks P, Religioni U, Bilmin K, Lewicki J, Jakubowska M, Waksmundzka-Walczuk A, Czerw A, Barańska A, Bogusz J, Plagens-Rotman K, Świetlik D, Drelich E, Świeczkowski D, Lambert J, Jaguszewski M, Juszczyk G, Balkhi B, Vaillancourt R. Readiness and willingness to provide immunization services after pilot vaccination training: a survey among community pharmacists trained and not trained in immunization during the COVID-19 pandemic in Poland. Int. J. Environ. Res. PublicHealth 2021; 18(2): 599 IF: 2.849 MNiSW: 70.000

 

  • Dulęba J, Religioni U, Słodka E, Fal A, Krysiński J, Merks P. The awareness of risks associated with OTC drugs available in non-pharmacy outlets among polish patients : a cross-sectional study. Healthcare 2021; 9(2): 187. IF: 1.916 MNiSW: 40.000

 

  • Biskup A, Plagens-Rotman K, Połocka-Molińska M, Merks P. The impact of multimodal therapies on the comfort and safety of patients in the immediate post- anaesthetic period following gynaecological procedures: part I. Ginekol. Pol. 2021: IF: 0.941 MNiSW: 40.000

 

  • Merks P, Jakubowska M, Drelich E, Świeczkowski D, Bogusz J, Bilmin K, Sola KF, May A, Majchrowska A, Kozioł M, Pawlikowski JK., Jaguszewski M, Vaillancourt R. The legal extension of the role of pharmacists in light of the COVID-19 global pandemic. Res. Soc. Adm. Pharm. 2021; 17(1): 1807-1812. IF: 2.844 MNiSW: 100.000

 

  • Kasprzyk A, Bilmin K, Chmielewska-Ignatowicz T, Pawlikowski JK, Religioni U, Merks P. The role of nutritional support in malnourished patients with lung cancer. In Vivo 2021; 35(1): 53-60. IF: 541 MNiSW: 40.000

 

  • Obecnie kontynuuję badania nad piktogramami we współpracy z I Kliniką Kardiologii, Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, Polską Grupą Farmaceutyczna S.A oraz Szpitalem Dziecięcym w Ontario w Kanadzie. Ostatnio do projekt dołączył zespół naukowców ze szkoły Pielęgniarskiej w Gnieźnie, gdzie w ramach procesów integracji zespołów medycznych zajęliśmy się zastosowanie piktogramów w onkologii. Wykorzystanie technologii walidacji piktogramów zastosowaliśmy w kolejnych badaniach, dotyczących bólu.

 

  • Przedstawiałem wielokrotnie swoje prace na wielu konferencjach krajowych i międzynarodowych. Systematycznie współpracuje z Pharmaceutical Journal, gdzie wielokrotnie daje wywiady jako ekspert z Europy wschodniej:

 

  1. Fehir Sola K, Podroschko R, Merks P, Floquet Challenges for Pharmacist in Community Pharmacy. Conference: 79th FIP World Congress of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences Abu Dhabi, United Arab Emirates, September 2019

 

  1. Merks P, Swieczkowski D, Krysinski J, Jaskolski R, Dembinska K, Jarosik A, Jaguszewski M. Modification of the education program for pharmacy student on the example of faculty of pharmacy in Bydgoszcz, Poland-pilot study. 2nd European Faculty Development Workshop 16 – 18th November 2018, Dubrovnik, Croatia.

 

  1. Świeczkowski D, Merks P, Gruchała M, Jaguszewski M.J. Leki sfałszowane w opinii pacjentów z rozpoznaniem choroby sercowo – naczyniowej – przekrojowe badanie polskiej populacji Conference: Kongres Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego FARMACJA 21. Farmaceuci w ochronie zdrowia, October 2017

 

  1. Merks P, Świeczkowski D, Balcerzak M, Drelich E, Jaguszewski M, Pouliot A, Vaillancourt R. The validation and modification of pharmaceutical pictograms among elderly Polish patients in the community pharmacy setting: a multicenter pilot study. W: 77th FIP World Congress of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences 2017, Seoul, Republic of Korea, 10-14 September 2017.abs. FIP-320.

 

  1. Bułaś L, Skowron A, Drozd M, Owczarek A, Merks P. Aktywność podczas praktyk wakacyjnych w aptekach w ocenie studentów. XXIII Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego „Farmacja w Polsce: perspektywy nauki i zawodu”. Kraków, 19-22 IX 2017.

 

  1. Włodarczak U, Świeczkowski D, Religioni U, Jaguszewski M, Krysiński J, Merks P. Awareness of the implementation of the Falsified Medicines Directive (FMD) among pharmaceutical companies’ executives in the European Economic Area (EEA). W: 77th FIP World Congress of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences 2017, Seoul, Republic of Korea, 10-14 September 2017. abs. FIP-319.

 

  1. Balcerzak M, Drelich E, Jaguszewski M, Merks P, Świeczkowski D. Pharmaceutical pictograms change adherence to metoprolol prolonged-release treatment. ISPOR Europe 2018. Barcelona

 

  1. Merks P, Świeczkowski D, Drelich E, Lewicki J, Jakubowska M, Jaguszewski M. Programy pilotażowe opieki farmaceutycznej w polskich aptekach. W: VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Szkoleniowa ” Farmakoekonomika szansą na zbilansowanie wydatków systemu opieki zdrowotnej w Polsce”. : konferencja w formie on-line. Poznań, 2020, s. 25.

 

  1. Merks P, Świeczkowski D, Drelich E, Lewicki J, Jakubowska M, Jaguszewski M. Programy pilotażowe opieki farmaceutycznej w polskich aptekach. VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Szkoleniowa ” Farmakoekonomika szansą na zbilansowanie wydatków systemu opieki zdrowotnej w Polsce”. : konferencja w formie on-line. Poznań, 2020, s. 25.

 

6.            Informacja o osiągnięciach dydaktycznych, organizacyjnych oraz popularyzujących naukę lub sztukę.

  Członek Polskiego Towarzystwa Farmakologicznego od 2020 do teraz. Członek Komisji ds. Spraw Kontaktów Zagranicznych: Naczelnej Izby aptekarskiej, w latach 2015-2019. Członek Królewskiego Towarzystwa Farmaceutycznego od 2005 roku do teraz. Członek Międzynarodowej Federacji Farmaceutycznej (FIP), Sekcja Wojskowa i Medycyny Katastrof, od 2013 roku do teraz.   Członek Zespołu ds. Opieki Farmaceutycznej przy Ministrze Zdrowia w 2020 (pod kierownictwem Macieja Miłkowskiego, Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia). Współautor Raportu opieka farmaceutyczna. Kompleksowa analiza procesu wdrożenia stanowiący efekt prac Zespołu ds. opieki farmaceutycznej złożony z przedstawicieli Ministerstwa Zdrowia, Narodowego Funduszu Zdrowia, Naczelnej Izby Aptekarskiej oraz przedstawicieli środowiska akademickiego (pod redakcją Głównego Inspektora Farmaceutycznego, Pani mgr farm. Ewy Krajewskiej).   Redaktor Naczelny Kwartalnika „Farmakoekonomika Szpitalna”, nastrasza gazeta dla aptek szpitalnych w Polsce wydawana od 14 lat, od 01.2019 do 01.2021.   Autor zgłoszeń patentowych do Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej. Aktualnie będące w mocy numery zgłoszeń wzorów przemysłowych piktogramów farmaceutycznych, do których uprawniona jest firma PIKTOREX sp. z o.o.: Wp.25706, Wp.25709, Wp.25708, Wp.25702, Wp.25699, Wp.25704, Wp.25707, Wp.25711, Wp.26038, Wp.26027, Wp.25710.  

  • Prowadzący zajęcia dydaktyczne w zakresie farmakologii dla studentów kierunku pielęgniarstwo w ramach etatu dydaktyczno-naukowego na Wydziale Medycznym. Collegium Medicum, UKSW w Warszawie od 2021.
  • Prowadzący zajęcia dydaktyczne dla studentów farmacji V roku w zakresie komunikacji, farmakoterapii, optymalizacji farmakoterapii, bezpieczeństwa stosowania leków. – Wydział Farmaceutyczny, CM UMK w Bydgoszczy od 09.2014 do 02.2020.
  • Wykładowca na licznych kursach specjalizacyjnych w zakresie komercjalizacji innowacji w branży medycznej oraz opieki farmaceutycznej:

– Politechnika Warszawska 2019-2020 – Szkoła Główna Handlowa 2020 – Warszawski Uniwersytet Medyczny 2020 – Uniwersytet Medyczny w Poznaniu 2020 – Gdańskim Uniwersytecie Medycznym w 2020-2021.

  • Recenzent 4 prac MBA na kierunku Zarządzanie, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 2019.
  • Systematyczna współpraca w zakresie projektów takich jak propagowanie szczepień i edukacji społecznej, z International Medical Student Assosiacion (IFMSA) wraz z lokalnymi polskimi oddziałami, European Pharmacy Student Assosiacion (EPSA), Młoda Farmacja.

  Opiekun prac magisterskich:  

  1. Emilia Szyling: Świadomość pacjentów w zakresie obecności leków sfałszowanych w legalnym łańcuchu dystrybucji. 2016.
  2. Urszula Włodarczak: Świadomość wdrożenia dyrektywy w sprawie sfałszowanych leków wśród profesjonalistów firm farmaceutycznych w Europejskim Obszarze Gospodarczym

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29317918/ 2016

  1. Joanna Drankowska: Ocena preskrypcji leków pediatrycznych wśród recept realizowanych w polskich aptekach otwartych 2017
  2. Patrycja Oleszkiewicz : Analiza leków w obrocie pozaaptecznym w krajach Unii Europejskiej

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33530630/ 2017

  1. Marcin Plombon: Obsługa obcokrajowców w polskich aptekach 2019
  2. Kamila Mądra: Ocena częstotliwości i skutków występowania nieczytelnych recept w aptekach, a wdrożenie e-recepty. 2019
  3. Karolina Bratkowska: Porównanie opinii pacjentów w aptekach niezależnych i sieciowych w Polsce https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33363362/ 2020
  4. Jędrzej Lewicki. Ocena i ewaluacja usługi farmaceutycznej skieruj pacjenta. 2020.

Przy każdej pracy mgr musi być podane: nazwa wydziału i uczelni, która nadała tytuł magistra   Recenzent manuskryptów w czasopismach: – przy pismach z IF podać wartość IF w nawiasie za nazwą pisma

  • MDPI (Healthcare, Pharmacy)
  • Patient Preference and Adherence
  • British Medical Journal
  • Pharmacy Practice Grenada
  • PLOS ONE
  • Farmacja Polska
  • Journal of Pharmaceutical Research International
  • Clinical and Experimental Obstetrics & Gynecology

  Granty i nagrody:

  • Główny badacz, Złoty Travel Grant Fundacji ds. Edukacji i Badań International Pharmaceutical Federation (FIP) w Dublinie w 2013 roku (nr/FND000392/CvdH/RvK)
  • Kierownik Projektu, Nagroda Specjalna Stowarzyszenia Promocji Innowacji w Korei – International Invention Show & Technomart, Tai Pei 2013 Lekolepki®- Piktogramo – etykiety na leki (www.lekolepki.pl).
  • Kierownik projektu. Grant w wysokości 18 000 tyś złotych realizowanych w ramach Priorytetu VIII, Regionalne Kadry gospodarki’’, Działanie 8.2 ,,Transfer wiedzy’’, Poddziałanie 8.2.1
  • Kierownik projektu. Grant Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) w wysokości 1.000.000 (jednego miliona złotych) na rozwój technologii etykietowania aptecznego w ramach komercjalizacji badań naukowych 2015 (nr /IS-2/2/NCBR/2015)

 

Podsumowanie dorobku naukowego na podstawie analizy bibliometrycznej:

  Zgodnie z załączoną analizą bibliometryczną przeprowadzoną przez Bibliotekę Główną Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy / pełna nazwa uczelni / mój dorobek naukowy jako autora lub współautora na dzień 19.04.2021 obejmuje: 97 prac w czym 24 prace z w czasopismach posiadających IF, ponadto 63 publikacji poglądowych w polskich czasopismach branżowych   24 prace wieloośrodkowe w czasopismach posiadających IF (IF: 18,416)   9 streszczeń zjazdowych (w tym także jako zaproszony wykładowca) 5 streszczeń z konferencji międzynarodowych   4 streszczeń z konferencji krajowych   książki popularnonaukowej – poradnik dla farmaceutów jako redaktor naukowy i autor 3 rozdziałów         Sumaryczny Impact Factor (IF):42.972   w tym IF jako pierwszy/korespondujący/ostatni autor: 42.972 (10 prac oryginalnych)   MNiSzW 1545 punktów   Liczba cytowań z bazy Scopus / Web of Science z dn. 17.09.2020. (bez autocytowań): 83 / 73   Indeks Hirscha z bazy Scopus / Web of Science z dn. 17.09.2020.: 5 / 6